کتاب "گزارش سر مورتیمر دوراند" مجموعه‌ای از گزارش‌ها و نامه‌های سر مورتیمر دوراند، وزیر مختار انگلیس در ایران بین سال‌های ۱۸۹۴ تا ۱۹۰۰، است. این گزارش‌ها تصویری دقیق و دست‌اول از وضعیت ایران در اواخر دوره قاجار ارائه می‌دهد. دوراند در این گزارش‌ها به بررسی مسائل مختلفی از جمله وضعیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران می‌پردازد.
مأموریت سر مورتیمر دوراند در ایران (۱۸۹۴-۱۹۰۰) با خواست نخست‌وزیر وقت انگلیس لرد رُزبری (لیبرال) آغاز گردید که از خدمات پیشین او در هند و افغانستان بسیار خرسند بود. اما نفوذ روسیه در دربار ایران بسیار گسترش یافته و از سوی دیگر توجه دولت بریتانیا به حوادث دیگری از جمله درگیری با دولت بوئر (۱۸۹۹) معطوف بود. همین دو عامل بر فعالیت دوراند به‌عنوان وزیر مختار انگلیس در تهران سخت تأثیر گذاشت
محتوای کتاب:
کتاب "گزارش سر مورتیمر دوراند" به دو بخش اصلی تقسیم میشود:
بخش اول: شامل گزارش‌های دوراند به وزارت خارجه انگلیس است. این گزارش‌ها به موضوعاتی مانند رقابت‌های استعماری انگلیس و روسیه در ایران، وضعیت ارتش و دربار ایران، اوضاع اقتصادی و اجتماعی کشور، و اصلاحات امیرکبیر می‌پردازد.
بخش دوم: شامل نامه‌های دوراند به افراد مختلف، از جمله لرد کرزن، وزیر خارجه هند، و ناصرالدین شاه قاجار، است. این نامه‌ها اطلاعات بیشتری دربارهٔ دیدگاه‌ها و نظرات دوراند در مورد ایران ارائه می‌دهد.
اهمیت کتاب:
کتاب "گزارش سر مورتیمر دوراند" به عنوان یکی از منابع مهم تاریخ ایران در دوره قاجار شناخته میشود. این کتاب به دلیل ارائهٔ تصویری دقیق و دست‌اول از وضعیت ایران در آن دوره، برای مورخین و پژوهشگران تاریخ ایران بسیار حائز اهمیت است.
