کتاب "تاریخ خزران" اثر ارزشمند د. م. دانلپ و ترجمه روان محسن خادم، به عنوان کهن‌ترین تک‌نگاری در حوزه تاریخ خزران، پنجره‌ای رو به یکی از مهم‌ترین تمدن‌های فراموش‌شده تاریخ می‌گشاید.
داگلاس مورتون دانلپ یکی از برجسته‌ترین خاورشناسان قرن بیستم بود که به واسطه تحقیقات گسترده خود بر روی تاریخ اسلام و اوراسیا، به ویژه تمدن خزر، شهرت جهانی یافت. دانلپ در سال ۱۹۰۹ در انگلستان متولد شد و در دانشگاه‌های بن و آکسفورد زیر نظر مورخ برجسته، پل ارنست کاله، به تحصیل پرداخت. او در طول دوران تحصیلی و تحقیقات خود، تحت تأثیر دانشمندان بزرگی همچون زکی والیدی توگان، میخائیل آرتامونوف و جورج ورنادسکی قرار گرفت و از اندیشه‌های آنها بهره‌مند شد.
مهم‌ترین اثر دانلپ، کتاب "تاریخ خزران" است که به عنوان یک منبع کلاسیک در مطالعات خزرشناسی شناخته می‌شود. او در این کتاب، با استفاده از شواهد تاریخی و مستندات، تصویری دقیق و جامع از زندگی، فرهنگ، دین و روابط سیاسی خزرها ارائه داده است. این کتاب با پرداختن به ابعاد مختلف تاریخ خزرها، از جمله روابط پیچیده آنها با قدرت‌های بزرگ آن زمان، گرویدن به دین یهود و نقش‌آفرینی در شکل‌گیری اروپا، تصویری جامع و دقیق از این تمدن قدرتمند ارائه می‌دهد.
دانلپ به درستی به نقش تعیین‌کننده خزران در شکل‌گیری تاریخ مشرق زمین و اروپا اشاره می‌کند. قدرت و نفوذ خزرها در آن دوران به حدی بوده که حتی بر امپراتوری روم سایه افکنده و منزلت آنها بالاتر از پاپ رم بوده است.
موضوعات اصلی که کتاب به آنها می‌پردازد شامل مواردی است چون:
- آغاز کار خزرها و ریشه‌های تاریخی این قوم و چگونگی شکل‌گیری دولت آنها
- روابط با قدرت‌های بزرگ و تعاملات خزرها با ایرانیان، روم شرقی و اعراب
- گرویدن به یهودیت که یکی از جذاب‌ترین مباحث کتاب است و به دلایل و پیامدهای این رویداد تاریخی می‌پردازد.
- روابط با روس‌ها و تاثیرگذاری خزرها بر فرهنگ و تمدن روس‌ها
- و در نهایت دلایل فروپاشی این امپراتوری قدرتمند
اگر به تاریخ تمدن‌ها، روابط بین‌الملل، دین و ادیان و یا به طور کلی به تاریخ ایران و منطقه قفقاز علاقه‌مند هستید، مطالعه این کتاب به شما توصیه می‌شود. این کتاب به شما کمک می‌کند تا درکی عمیق‌تر از تاریخ و فرهنگ خزرها پیدا کنید و جایگاه این تمدن مهم را در تاریخ بهتر درک کنید.
