کتاب "داروین در عهد قاجار" که توسط محمد معصومی گردآوری و تصحیح شده، مجموعه‌ای ارزشمند از سه رساله فارسی در بررسی و نقد نظریه تکامل چارلز داروین است. این کتاب دریچه‌ای به سوی دیدگاه‌ها و چالش‌های اندیشمندان ایرانی در عصر قاجار در مواجهه با این ایده نوین و تحول‌برانگیز می‌گشاید.
نخستین رساله این مجموعه، اثر محمدعلی سنقری حائری (۱۲۹۳-۱۳۷۸ق) با عنوان "مرآت العقل" است. این رساله که تا سال ۱۳۳۰ق به نگارش درآمده، گمان می‌رود کهن‌ترین اثر یک عالم شیعی در ایران باشد که در آن به نام داروین و اصول چهارگانه نظریه تکامل او اشاره می‌شود. سنقری در این رساله با اتخاذ رویکردی کلامی، به نقد اندیشه‌های داروین می‌پردازد و با استفاده از آرای ابن سینا و جلال الدین دوانی، دیدگاه‌های ماتریالیستی را به چالش می‌کشد.
دومین رساله با عنوان "تنقید مقاله دارونیست‌ها" اثر سیداسدالله خارقانی (درگذشته ۱۳۱۵ش) است که در سال ۱۳۳۸ق/۱۲۹۹ش در تهران به چاپ رسیده است. این رساله نسبتاً کوتاه، لحنی جدلی دارد و بیشتر بر نقد نظریه داروین در مورد انسان متمرکز است.
سومین و آخرین رساله این مجموعه، "داروین و حکماء مشرق زمین" یا "سردارنامه" اثر میرزا عنایت‌الله دستغیب شیرازی (متخلص به روحي، درگذشته ۱۳۰۷ش) است. این رساله که در سال ۱۳۴۲ق در شیراز به چاپ سنگی رسیده، مدعی است که می‌توان ریشه‌های نظریه داروین را در آثار حکیمان مسلمان از جمله رازی، ملاصدرا، ابن مسکویه رازی، ملاهادی سبزواری و دیگران یافت. به زعم دستغیب، ایده‌های داروین در واقع بازخوانی آموزه‌های کهن شرقی در قالب علمی جدید است.
"داروین در عهد قاجار" برای پژوهشگران تاریخ علم، فلسفه علم، و همچنین مطالعات فرهنگی ایران، منبعی ارزشمند به شمار می‌رود. این کتاب به درک بهتر چگونگی مواجهه جوامع اسلامی با ایده‌های علمی نوین در دوره‌های گذار تاریخی کمک می‌کند.
