میشل فوکو

پُل‌میشل فوکو (۱۹۲۶-۱۹۸۴) فیلسوف، مورخ اندیشه، منتقد ادبی، و متفکر برجسته فرانسوی بود که به خاطر نظریاتش در مورد قدرت، دانش و نهادهای اجتماعی شهرت دارد. آثار او در طیف گسترده‌ای از رشته‌ها از جمله فلسفه، تاریخ، جامعه‌شناسی، مطالعات فرهنگی، ادبیات و مطالعات جنسیت نفوذ داشته است.

دیدگاه‌ها:

فوکو در زمرهٔ پیشگامان نقد اندیشهٔ روشنگری به شمار می‌رود. او با زیر سوال بردن فرضیهٔ عینی بودن شناخت، عنوان کرد که زبان ابزاری برای بیان حقیقت مطلق نیست، بلکه بازتابی از تجربیات و برداشت‌های شخصی افراد است.

او در پژوهش‌های انسان‌شناختی خود، بر وجود پیوندی ناگسستنی بین زبان و قدرت تأکید می‌کند. از دیدگاه او، زبان در اختیار قدرتمندان و صاحبان امتیاز، به مثابه ابزاری برای حفظ و تقویت موقعیت اجتماعی-سیاسی آنها عمل می‌کند.

فوکو معتقد است که هدف هرمنوتیک، افشاگری قدرت پنهان در ورای متنی است که می‌خوانیم. از این نظر، او نسبت به مطبوعات و اسناد تاریخی که به عنوان منابع موثق ارائه می‌شوند، بدبین است و آنها را بازتابی از دیدگاه نویسنده و خواننده می‌داند. به باور او، روایت‌های تاریخی که ثبت می‌کنیم، اغلب با میل قدرت ما همسو هستند.

با وجود آنکه برخی فوکو را در زمرهٔ «نوساختارگرایان» می‌شمارند، اما اندیشه‌های او به طور گسترده در چارچوب «پساساختارگرایی» تفسیر و تحلیل می‌شوند

آثار :

فوکو در طول زندگی خود آثار متعددی را منتشر کرد که از جمله برجسته‌ترین آنها عبارتند از:

• تاریخ جنون 
• تولد کلینیک 
• مراقبت و تنبیه 
• تاریخ جنسیت 
• خاستگاه هرمنوتیک
• نظم اشیا
• نظم گفتمان
• دیرینه شناسی دانش

فوکو در دو نوبت، از ۲۵ شهریور تا ۲ مهر ۱۳۵۷ و از ۱۸ تا ۲۴ آبان ۱۳۵۷، به ایران سفر کرد. در این سفرها، وی با برخی از رهبران ملی و مذهبی و همچنین گروه‌های مختلفی که در انقلاب نقش داشتند، در شهرهای تهران، قم و آبادان دیدار و گفتگو کرد. مشاهدات و تجربیات وی در این سفرها، زمینه‌ساز نگارش مجموعه مقالاتی برای روزنامه ایتالیایی کوریره دلا سرا شد که تحت عنوان «ایرانی‌ها چه رؤیایی در سر دارند» به فارسی ترجمه شده است.

فوکو به خاطر مفاهیم متعددی از جمله دانش و قدرت، گفتمان، نظم، مراقبت، خود و موضوعیت شناخته می‌شود.او استدلال کرد که دانش و قدرت به طور جدایی ناپذیری به هم مرتبط هستند و اینکه دانش اغلب برای مشروعیت بخشیدن و حفظ روابط قدرت استفاده می‌شود.فوکو همچنین به نقد مفاهیم سنتی عقلانیت، حقیقت و عینیت پرداخت و استدلال کرد که این مفاهیم توسط ساختارهای قدرت ساخته و حفظ می‌شوند.