داروینیسم، مسئله آگاهی و خداباوری
عباس یزدانی،صمد حسینی

کتاب داروینیسم، مسئله آگاهی و خداباوری اثر دکتر عباس یزدانی و صمد حسینی، کتابی است که به بررسی تعامل بین نظریه تکامل داروین، مسئله آگاهی و باور به وجود خدا می‌پردازد. این کتاب تلاش می‌کند تا با استفاده از ابزارهای فلسفی و علمی، به پرسش‌های بنیادینی که در تقاطع این سه حوزه قرار دارند، پاسخ دهد.

نویسنده در مقدمه، به طور خلاصه به معرفی موضوعات و مباحثی که در ادامه به آن‌ها پرداخته است، می‌پردازد. در بخشی از مقدمه می‌خوانیم:

«کتاب حاضر ضمن توصیف نظریۀ تکامل و روایت نوین و متعارف آن نئوداروینیسم ماده‌انگار، با نشان‌دادن محدودیت‌ها و چالش‌های این روایت، استدلال خواهد شد که ماده‌گرایی داروینی نه‌تنها برای توضیح طبیعت، جهان و انسان کافی نیست، بلکه حتی بارزترین و بنیادی‌ترین ویژگی حیات، یعنی ذهن و آگاهی را از قلم می‌اندازد. ازاین‌رو، برای فهم جهان به چیزی بیش از ماده‌انگاری نیاز داریم. نوشتار پیش رو که مشتمل بر ۷ فصل کلی است، ۳ هدف را دنبال می‌کند: نخست، ارائۀ شرح منصفانه‌ای از داروینیسم و نئوداروینیسم با رویکرد مادی و بیان مهم‌ترین پیامدهای آن، سپس بیان چالش‌ها و محدودیت‌های تبیینی این رویکرد، به‌خصوص مقولۀ آگاهی و سرانجام رابطۀ تکامل با خداباوري یا به تعبیر دقیق‌تر، دفاع از سازگاری تبیین تکاملی و تبیین خداباورانه. در این راستا، فصل نخست را به تاریخچۀ نظریۀ تکامل (پیش از داروین، داروینیسم و گذار آن به نئوداروینیسم) و پیامدهای دینی و فلسفی آن اختصاص داده‌ایم.

در فصل دوم به موضوع تکامل و تبیین نظم طبیعی از منظر دو نفر از مشهورترین نئوداروینیست‌های غیرخداباور معاصر، یعنی ریچارد داوکینز و دنیل دنت پرداخته‌ایم. موضوع فصل سوم، مسئلۀ آگاهی و رابطۀ ذهن و بدن، راهکارها و تبیین‌های ارائه‌شده است. در فصل چهارم نیز به مقولۀ خاستگاه آگاهی از نگاه ماده‌انگاران و از سه منظر فلسفه، عصب‌شناسی و روان‌شناسی پرداخته‌ایم. در فصل پنجم، محدودیت‌های نئوداروینیسم مادی (نقد آرا و استدلال‌های مطرح‌شده در فصول قبلی) را بیان و در ادامۀ آن در فصل ششم، نظریۀ طبیعت باوری غیرمادی را به‌عنوان دیدگاه بدیل ماده‌انگاری توصیف کردهایم. شایان ذکر است که در این دو فصل، تمرکز اصلی بر شرح دیدگاه توماس نیگل فیلسوف غیر ماده‌انگار و درعین‌حال خداناباور آمریکایی بوده است و نهایتاً در فصل هفتم، امکان سازگاری تبیین خداباورانه و تبیین تکاملی را بررسی کرده‌ایم.

هدف از فصل نهایی، پاسخ به این پرسش اساسی است که آیا نظریۀ تکامل نافی وجود خداوند است؟ و آیا حقیقتاً آن‌گونه که ماده‌انگاران ادعا می‌کنند، این نظریه ما را از تبیین‌های الهیاتی بی‌نیاز می‌سازد؟ در این فصل، ابتدا به شرح و بررسی مدل‌های سه‌گانهٔ رابطۀ علم و دین (تعارض، استقلال و مکمل) پرداخته و در ادامۀ آن، ضمن توصیف و تحلیل دو مکتب الهیات طبیعی کلاسیک و الهیات پویشی به‌عنوان مکاتب معتقد به دیدگاه مکمل، استدلال کرده‌ایم که خداباوری نه‌تنها با اصل نظریۀ تکامل ناسازگار نیست، بلکه حتی در جایی که ماده‌انگاران از ادامۀ تبیین باز می‌مانند، خداباوران با استفاده از مفاهیمی که این دو مکتب در اختیار آنان قرار می‌دهند، قادر خواهند بود تبیین را به سرانجام برسانند.»

این کتاب برای افرادی که به فلسفه دین، فلسفه علم، زیست‌شناسی تکاملی و فلسفه ذهن علاقه‌مند هستند، بسیار مفید خواهد بود. همچنین، این کتاب می‌تواند برای افرادی که به دنبال یافتن پاسخی برای پرسش‌های بنیادین درباره ماهیت انسان و جایگاه او در جهان هستند، جالب باشد.کتاب با تلفیق دیدگاه‌های مختلف، به بررسی موضوعی پیچیده و چند وجهی می‌پردازد.