کتاب "تخیل مکالمه‌ای" مجموعه‌ای از جستارها از میخائیل باختین، فیلسوف و نظریه‌پرداز ادبی روسی، است که در سال 1973 منتشر شد. باختین در غرب بیشتر به خاطر مطالعاتش درباره رابله و داستایوفسکی شناخته می‌شود.این کتاب شامل چهار مقاله برگزیده از کتاب "مشکلات ادبیات و زیبایی شناسی" (1975) با ترجمه انگلیسی دقیق است. همچنین مقدمه‌ای مفصل درباره باختین و اندیشه‌های او و واژه‌نامه‌ای از اصطلاحات کلیدی در این کتاب گنجانده شده است.
مفاهیم کلیدی:
· باختین دیدگاهی منحصر به فرد به مقوله "رمان" دارد و معتقد است که قلمرو رمان بسیار فراتر از آن چیزی است که به طور سنتی پذیرفته شده است.
· از نظر باختین، رمان بیشتر از یک ژانر، یک "نیروی تازه" است که در "از ماقبل تاریخ گفتمان رمان نویسی" ریشه دارد.
· دو مقاله "حماسه و رمان" و "شکل‌های زمان و کرونوتوپ در رمان" به بررسی تاریخ ادبی از نگاه غیرمتعارف باختین می‌پردازند.
· در مقاله پایانی، باختین به بررسی ادبیات و زبان به طور کلی می‌پردازد. او معتقد است که ادبیات و زبان، سامانه‌های طبقه‌بندی‌شده‌ای هستند که دائماً در حال تغییر و تحول هستند و زیرژانرها، گویش‌ها و "زبان‌های" مختلف در آن‌ها با یکدیگر در جدال و تضاد هستند.
در دورانی که جهان دستخوش دگرگونی‌های عظیمی بود، اندیشه‌های میخائیل باختین، فیلسوف و نظریه‌پرداز برجسته، انعکاسی از آن لحظات ملتهب تاریخ بود. دنیای باختین دنیایی در حال گذار بود، با گذشته‌ای در حال فروپاشی و آینده‌ای نامعلوم.دوزبانگی باختین از دوران کودکی، آشنایی او با زبان‌ها و فرهنگ‌های گوناگون در حین تحصیل، و حضور در گروه‌های مطالعاتی که یافتن هم‌فکر در آن‌ها دشوار بود، در کنار عدم تعیّن تاریخی و اجتماعی زمانه‌اش، نقشی سازنده در شکل‌گیری اندیشه او ایفا کردند.آراء باختین مانند رودی خروشان، همواره در حال جریان و گشودن راه‌های نو است. اندیشه‌های او در بستر خود نمی‌گنجند و دائماً در حال بسط و تعمیق هستند.نگاه معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی باختین به جهان، در تمام نظراتش، از جمله مکالمه‌گرایی، دگرمفهومی، کارناوال‌گرایی و چندصدایی، تجلی یافته است. در همه ایده‌های او احترازی قاطع از جزم‌گرایی، اقتدارطلبی و مطلق‌اندیشی مشاهده می‌شود.علاقهٔ وافر باختین به گونهٔ ادبی رمان نیز از همین نگرش نشئت می‌گیرد. رمان، به دلیل ماهیت پویا و سیال خود، با ایده‌های باختین در مورد گفتگو، چندصدایی و عدم قطعیت همخوانی دارد.
جمع‌بندی:
کتاب "تخیل مکالمه‌ای" منبعی ارزشمند برای هر کسی است که به رمان و نظریه رمان علاقه دارد. این کتاب به خواننده کمک می‌کند تا رمان را به عنوان یک ژانر پیچیده و چندوجهی درک کند.