کتاب اسکندرنامه
عبدالکافی بن ابی البرکات
ایرج افشار، بی‌شک از برجسته‌ترین و تاثیرگذارترین شخصیت‌های فرهنگی ایران معاصر به شمار می‌رود. دامنه فعالیت‌های این پژوهشگر خستگی‌ناپذیر، بسیار گسترده و متنوع بود. سردبیری نشریات متعدد، همکاری با طیف وسیعی از مجلات و روزنامه‌ها، کتابداری، فهرست‌نگاری، نسخه‌شناسی، تدریس در دانشگاه‌های ایران و گاه در خارج از کشور، مطالعات عمیق در حوزه ایران‌شناسی و قاجارپژوهی، مدیریت انتشارات، همکاری با نهادهای پژوهشی و ایران‌شناسی در سطوح مختلف، و همچنین فعالیت در کتابخانه‌ها و مراکز نسخه‌های خطی، تنها بخشی از عرصه‌های تلاش بی‌وقفه ایشان در جهت اعتلای فرهنگ و دانش ایران بود.
ایرج افشار در طول دوران پربار زندگی خود، آثاری ارزشمند و ماندگار از خود به یادگار گذاشت. کتاب‌ها، مقالات، تصحیح متون کهن، انواع فهرست‌ها، کتاب‌شناسی‌ها، نطق‌ها، خطابه‌ها و یادداشت‌های متعدد ایشان، گنجینه‌ای گرانبها برای نسل‌های کنونی و آینده ایران محسوب می‌شود.
از سده‌های نخستین پس از میلاد، روایت‌ها و داستان‌هایی از فتوحات و اعمال اسکندر مقدونی توسط نویسندگان و دانشمندان در سرزمین‌های مختلف و به زبان‌های گوناگون به رشته تحریر درآمد. این مجموعه آثار که در زبان فارسی به "اسکندرنامه" مشهور هستند، بازتابی از شهرت و نفوذ اسکندر در فرهنگ و تاریخ ملل مختلف به شمار می‌روند.
نخستین بار در سال 1343، این کتاب با تصحیح استاد ایرج افشار توسط بنگاه ترجمه و نشر کتاب به چاپ رسید. سال‌ها این اثر نایاب بود تا اینکه نشر چشمه با حروفچینی جدید، ملاحظات تازه استاد افشار و ضمیمه‌هایی که به کتاب اضافه شده است، آن را در مجموعه "متن‌های پیشینه‌ی داستانی" به خوانندگان ارائه کرد.
کتاب اسکندرنامه، کهن‌ترین اسکندرنامه‌ی منثور به زبان فارسی است که به تصحیح ایرج افشار در نشر چشمه به چاپ رسیده است. این کتاب اثری حماسی - تاریخی است که به شرح زندگی و فتوحات اسکندر مقدونی می‌پردازد.
در این کتاب، داستان تولد و پرورش اسکندر، لشکرکشی‌های او به شرق و غرب، نبردهایش با پادشاهان مختلف، و همچنین حکمت‌ها و اندرزهای او روایت می‌شود.
اسکندرنامه عبدالکافی بن ابی البرکات از منابع مهم برای مطالعه تاریخ و فرهنگ ایران باستان است. این کتاب همچنین از نظر ادبی نیز اثری ارزشمند محسوب می‌شود و از نمونه‌های برجسته نثر فارسی در دوره‌های اولیه اسلامی است.
این کتاب از جمله کهن‌ترین متون منثور فارسی است و از نظر زبانشناسی و تاریخ ادبیات فارسی اهمیت بسیاری دارد.نویسنده در این کتاب از منابع مختلفی مانند تاریخ یونان و روم، متون پهلوی و عربی، و همچنین روایات شفاهی استفاده کرده است.
اگر به تاریخ، ادبیات، یا فرهنگ ایران باستان علاقه‌مند هستید، کتاب اسکندرنامه عبدالکافی بن ابی البرکات می‌تواند برای شما اثری خواندنی و آموزنده باشد.
ایرج افشار، مصحح این کتاب، در مقدمه‌ی آن می‌نویسد: "اسکندرنامه از مهم‌ترین متون حماسی - تاریخی ایران است که در طول تاریخ نسخه‌ی متعددی از آن به فارسی و زبان‌های دیگر ترجمه و به چاپ رسیده است. این کتاب از نظر زبانشناسی و تاریخ ادبیات فارسی نیز اثری ارزشمند محسوب می‌شود و از نمونه‌های برجسته نثر فارسی در دوره‌های اولیه اسلامی است."
ذبیح‌الله صفا، ادیب و تاریخ‌نگار ایرانی، در کتاب "تاریخ ادبیات ایران" می‌نویسد: "اسکندرنامه عبدالکافی بن ابی البرکات از جمله کهن‌ترین متون منثور فارسی است که از نظر زبان و سبک و همچنین محتوا، اثری قابل توجه محسوب می‌شود. این کتاب دربردارنده‌ی اطلاعات و آموزه‌های اخلاقی و حکومتی بسیاری است و می‌تواند برای خوانندگان امروزی نیز مفید باشد."