جوامع الحکایات و لوامع الروایات
محمد‌بن‌محمد عوفی
کتاب جوامع الحکایات و لوامع الروایات یکی از مهم‌ترین آثار نثر فارسی در قرن هفتم هجری است که توسط محمد‌بن‌محمد عوفی تألیف شده است. این کتاب مجموعه‌ای از حکایات، روایات تاریخی، اخلاقی و اجتماعی است که به سبک خاصی گردآوری شده‌اند.
درباره نویسنده:
محمد‌بن‌محمد عوفی بخاری از نویسندگان و تاریخ‌نگاران برجسته قرن هفتم هجری (حدود اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم) بود. وی در دوران حکومت سلجوقیان و خوارزمشاهیان می‌زیست و به دلیل آثار ارزشمندش در حوزه تاریخ، حکایات و ادب فارسی شهرت یافت.
عوفی اصالتاً از بخارا بود، اما به دلیل آشفتگی‌های سیاسی و حملات مغول، در سراسر جهان اسلام سفر کرد. او مدتی در سمرقند و خراسان اقامت داشت و سپس به دربار خوارزمشاهیان راه یافت. با حمله مغولان، مجبور شد به هند مهاجرت کند و در آنجا مورد حمایت حکام دهلی قرار گرفت.
آثار مهم محمد عوفی:
- «جوامع الحکایات و لوامع الروایات»
- «لباب‌الالباب»
ویژگی‌های کتاب:
- منبع مهمی برای شناخت تاریخ و فرهنگ دوره سلجوقیان و خوارزمشاهیان
- نمونه‌ای عالی از نثر فارسی در قرن هفتم هجری
- سرشار از حکایات آموزنده و اخلاقی
- منبعی ارزشمند برای پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی، تاریخ و علوم اجتماعی
محتوای کتاب:
این اثر در واقع نوعی دایرةالمعارف حکایات و روایات محسوب می‌شود و شامل داستان‌هایی از پادشاهان، وزرا، دانشمندان، شعرا و افراد مختلف جوامع است. کتاب از لحاظ سبک نگارش و مضمون، شباهت زیادی به آثاری مانند مرزبان‌نامه، کلیله و دمنه، و تاریخ جهانگشای جوینی دارد. عوفی در این کتاب تلاش کرده است تا با نقل حکایات، هم تاریخ را حفظ کند و هم جنبه‌های اخلاقی و پندآموز آن‌ها را برجسته سازد.
کتاب به چهار بخش تقسیم شده است:
- حکایات پادشاهان و سلاطین
- حکایات وزرا و سیاستمداران
- حکایات علما و فضلای عصر
- حکایات زهاد، صوفیان و افراد عادی جامعه
بخش اول و دوم که دکتر محمد معین آن را تصحیح کرده است، شامل داستان‌های مربوط به پادشاهان، وزرا و رجال سیاسی است. این بخش‌ها از نظر تاریخی و ادبی اهمیت زیادی دارند، زیرا اطلاعاتی دربارهٔ دربارها، سیاست‌ها و روابط حکام ارائه می‌دهند.
مخاطبان کتاب:
- پژوهشگران ادبیات فارسی
- تاریخ‌نگاران و پژوهشگران علوم تاریخی
- علاقه‌مندان به حکایات و ادبیات داستانی کهن
- پژوهشگران علوم اجتماعی و فرهنگی
- دانشجویان و اساتید حوزه‌های علوم انسانی
- علاقه‌مندان به تصحیح و نسخه‌شناسی متون کهن
درمجموع، این کتاب هم برای مطالعات دانشگاهی و پژوهشی و هم برای علاقه‌مندان به تاریخ و ادبیات فارسی مفید است. این کتاب به دلیل سبک خاص خود، همچنان مورد توجه پژوهشگران و علاقه‌مندان به ادبیات کهن فارسی است.