اسکندر و عیاران
منوچهرخان حکیم
کتاب «اسکندر و عیاران» تلخیصی از اثر سترگ هفت جلدی «اسکندرنامه نقالی» نوشته منوچهرخان حکیم است که توسط نشر نی به چاپ رسیده. این اثر نه تنها داستانی جذاب و سرگرم‌کننده ارائه می‌دهد، بلکه به عنوان سندی ارزشمند در بررسی سیر تحول داستان‌پردازی و نثر فارسی نیز حائز اهمیت است.
اسکندرنامه نقالی به عنوان یکی از مفصل‌ترین و متنوع‌ترین قصه‌های عامیانه در چهار قرن اخیر، جایگاه ویژه‌ای در ادبیات فارسی دارد. این اثر، مرحله‌ای مهم در تکامل فن داستان‌پردازی در ایران را رقم می‌زند و پلی میان داستان‌های پهلوانی سنتی و رمان‌های تاریخی جدید فارسی محسوب می‌شود.
یکی از نکات قابل توجه در این کتاب، شباهت قهرمانان آن با شخصیت‌های داستان‌های پیکارسک اروپایی است. این داستان‌ها که در اواخر قرون وسطی در اروپا رواج داشتند، اغلب به ماجراهای ولگردان و افراد زیرک و حیله‌گر می‌پرداختند. در اسکندرنامه نیز می‌توان عناصری مشابه را مشاهده کرد، به گونه‌ای که قهرمانان داستان گاه با ویژگی‌های این شخصیت‌های ماجراجو و همه‌فن‌حریف همخوانی پیدا می‌کنند.
علاوه بر این، اسکندرنامه نقالی را می‌توان نوعی هجو یا تقلید طنزآمیز از داستان‌های پهلوانی و تاریخی کهن دانست. این اثر با رویکردی متفاوت به مضامین سنتی، گاه یادآور رمان «دن کیشوت» اثر سروانتس است که به هجو داستان‌های شوالیه‌گری می‌پردازد. این ویژگی، اسکندرنامه را از داستان‌های صرفاً حماسی و تاریخی متمایز می‌کند و به آن بُعدی انتقادی و طنزآمیز می‌بخشد.
اهمیت دیگر اسکندرنامه نقالی در نشان دادن تحول شخصیتی قهرمانان داستان است. در حالی که قهرمانان داستان‌های سنتی اغلب بر اساس انگیزه‌های دینی یا جمعی عمل می‌کردند، در این اثر نشانه‌هایی از گرایش به فردیت و استقلال شخصیتی دیده می‌شود. این تحول، بازتابی از تغییرات اجتماعی و ورود به عصر جدید است که در آن ارزش‌های فردی بیش از پیش مورد توجه قرار می‌گیرند.
نثر اسکندرنامه نقالی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این اثر نماینده مرحله انتقالی از نثر مصنوع و منشیانه دوره صفوی به نثر روان‌تر و داستانی‌تر دوره قاجار است. این ویژگی، اسکندرنامه را به عنوان منبعی ارزشمند برای مطالعه تحول نثر فارسی در گذر زمان مطرح می‌کند.
در مجموع، کتاب «اسکندر و عیاران» با ارائه تلخیصی از اسکندرنامه نقالی، فرصتی مغتنم برای آشنایی با این اثر مهم ادبیات فارسی فراهم می‌کند. این کتاب نه تنها داستانی جذاب و سرگرم‌کننده ارائه می‌دهد، بلکه به عنوان شاهدی بر تکامل داستان‌پردازی و نثر فارسی و همچنین بازتابی از تحولات اجتماعی در گذر تاریخ، ارزشمند است.
