بیان الطب: درس نامه پزشکی پارسی نگاشت کهن
نویسنده: کمال الدین ابوالفضل حبیش تفلیسی
کتاب «بیان‌الطب» نوشته کمال‌الدین ابوالفضل حبیش تفلیسی، یکی از ارزشمندترین آثار به جا مانده از طب سنتی ایرانی است که در میانه سده ششم هجری قمری (حدود قرن دوازدهم میلادی) تألیف شده است. این اثر نه تنها یک درسنامه پزشکی کهن به زبان فارسی است، بلکه نمادی از حضور فرهنگ و تمدن ایرانی در آسیای صغیر در دوران حکومت سلجوقیان روم نیز به شمار می‌رود.
حبیش تفلیسی، نویسنده این اثر، در دهه‌های پایانی قرن پنجم هجری در تفلیس متولد شد. پس از تسلط مسیحیان گرجی بر تفلیس در سال ۵۱۴ هجری، او ابتدا به بغداد و سپس به قونیه مهاجرت کرد و در آنجا آثار متعددی به زبان فارسی به رشته تحریر درآورد. «بیان‌الطب» یکی از مهم‌ترین این آثار است که به زبانی ساده و در حجمی مختصر، اصول پزشکی رایج در آن زمان را بر اساس آموزه‌های رازی و ابن‌سینا ارائه می‌دهد.
این کتاب شامل یک دوره کامل از مباحث پزشکی، از سبب‌شناسی (علل بیماری‌ها) و نشانه‌شناسی (علائم بیماری‌ها) گرفته تا روش‌های درمان، است. در «بیان‌الطب» به شرح و بررسی بیش از سیصد و شصت بیماری مختلف، از سر تا پای انسان، پرداخته شده است.
این موضوعات در نوزده باب دسته‌بندی شده‌اند که هر باب به بررسی بیماری‌های مرتبط با یک بخش خاص از بدن اختصاص دارد. برای مثال، در این کتاب می‌توان مباحثی در مورد انواع تب‌ها، مشکلات مربوط به گوش و بینی، بیماری‌های قلب و پهلو، مشکلات کلیه و مثانه، و همچنین دردهای مربوط به پشت، ران، ساق و پا را یافت.
یکی از ویژگی‌های برجسته «بیان‌الطب» استفاده از خواص درمانی گیاهان در درمان بیماری‌ها است. این موضوع نشان‌دهنده اهمیت طب سنتی و استفاده از منابع طبیعی در درمان بیماری‌ها در آن دوران است. کتاب با زبانی شیوا و رسا، به تشریح علائم بیماری‌ها و روش‌های درمان آن‌ها می‌پردازد و به همین دلیل، نه تنها برای پزشکان و طبیبان آن زمان، بلکه برای علاقه‌مندان به طب سنتی در دوران معاصر نیز قابل استفاده و آموزنده است.
نسخه حاضر از «بیان‌الطب» پس از سال‌ها تحقیق و بر اساس تصحیح پنج نسخه خطی، برای نخستین بار منتشر شده است. این ویراست دقیق و علمی، ارزش این اثر گرانبها را دوچندان کرده و امکان دسترسی به متنی صحیح و معتبر را برای پژوهشگران و علاقه‌مندان فراهم آورده است.
«بیان‌الطب» نه تنها یک منبع تاریخی ارزشمند برای شناخت طب سنتی ایرانی است، بلکه درسنامه‌ای آموزشی و آسان‌خوان برای کسانی است که می‌خواهند با آموزه‌های مقدماتی طب کهن آشنا شوند. این کتاب، پلی است بین دانش پزشکی گذشته و حال و گنجینه‌ای ارزشمند برای حفظ و احیای میراث طب سنتی ایران.
