تئاتر ایرانی (سه مجلس تعزیه)
نویسنده: مایل بکتاش و فرخ غفاری
کتاب «تئاتر ایرانی (سه مجلس تعزیه)» اثری ارزشمند از مایل بکتاش و فرخ غفاری است که توسط انتشارات قطره منتشر شده است. این مجموعه، سه مجلس تعزیه را در قالب شعر به مخاطب ارائه می‌دهد و دریچه‌ای به دنیای غنی و پرمغز این هنر نمایشی سنتی ایرانی می‌گشاید. تعزیه‌های این مجموعه عبارتند از: «تعزیه عروسی رفتن فاطمه زهرا»، «تعزیه‌ی یحیی بن زكریا» و «سرگذشت شیر افكنی».
مایل بکتاش، از نویسندگان این کتاب، (۱۳۱۴– ۱۳۷۷ ه .ش) از چهره‌های اثرگذار در تئاتر ایران است. بکتاش مدتی در دانشکده هنرهای دراماتیک درس داده و تعدادی مقاله از او در زمینه‌های تاریخ تئاتر در ایران، تعزیه، نقد تئاتر و ترجمه باقی مانده است.
نویسنده دیگر کتاب، محمدابراهیم فرخ غفاری (زادهٔ ۷ اسفند ۱۳۰۰ – درگذشتهٔ ۲۶ آذر ۱۳۸۵) سینماشناس، مورخ، ناقد، کارگردان، پایه‌گذار کانون فیلم و فیلم‌خانهٔ ملی ایران و از پیشگامان سینمای مدرن ایران بود. او همچنین قائم مقام مدیرعامل جشن هنر شیراز در سال‌های پیش از انقلاب ۵۷ ایران بود.
یکی از ویژگی‌های برجسته این کتاب، مقدمه آن است که شامل دو بخش مهم است. بخش نخست، مقاله‌ای تحلیلی با عنوان «پدیدارشناسی تعزیه» به قلم مایل بکتاش است. این مقاله به بررسی ابعاد مختلف تعزیه می‌پردازد و به ویژه بر ارزش‌های نوین این هنر در مجالسی همچون «عروسی رفتن فاطمه زهرا» و «شهادت یحیی بن زكریا» تأکید می‌کند.
بکتاش معتقد است این دو مجلس، با وجود جنبه‌های طنزآمیز و خنده‌دار، در واقع ترکیبی از تراژدی و کمدی یا به اصطلاح «تراژدی-کمیک» هستند. او به وجود شخصیت‌های «شبیه» مضحک در این تعزیه‌ها اشاره می‌کند و معتقد است این شخصیت‌ها، همچون خواهر عبدالعزیز و عروس در «عروسی رفتن فاطمه زهرا» و سلطان و همسرش در «شهادت یحیی بن زكریا»، با ویژگی‌های کمیک خود، به غنای نمایشی اثر می‌افزایند.
بکتاش به ویژه به موقعیت‌های نمایشی خلق شده در این تعزیه‌ها اشاره می‌کند و معتقد است این موقعیت‌ها به گونه‌ای هنرمندانه طراحی شده‌اند که تضاد بین معصومیت و شرارت را به خوبی به تصویر می‌کشند و در نهایت، پیروزی خیر بر شر را به نمایش می‌گذارند. او به طور خاص به بر هم خوردن نقشه‌های شیطنت‌آمیز خواهر عبدالعزیز در برابر معصومیت و صفای حضرت فاطمه (س) اشاره می‌کند که موجب شادی و انبساط خاطر مخاطب می‌شود.
بخش دوم مقدمه کتاب، نوشته‌ای از میرزا حبیب اصفهانی با عنوان «در بازی تماشا و تماشاخانه» است که از روزنامه «اختر» اقتباس شده است. این نوشته نیز به بررسی ابعاد مختلف تئاتر و تماشاخانه می‌پردازد و به نوعی زمینه را برای درک بهتر تعزیه‌ها فراهم می‌کند.
انتخاب این سه مجلس تعزیه نیز خود حائز اهمیت است. «تعزیه عروسی رفتن فاطمه زهرا» به روایت داستانی از زندگی حضرت فاطمه (س) می‌پردازد و با تلفیق طنز و تراژدی، ابعاد مختلف این داستان را به تصویر می‌کشد. «تعزیه‌ی یحیی بن زكریا» نیز به سرگذشت این پیامبر الهی می‌پردازد و مضامین دینی و اخلاقی را در قالب نمایش ارائه می‌دهد. «سرگذشت شیر افكنی» نیز داستانی حماسی و پهلوانی را روایت می‌کند و به نوعی یادآور داستان‌های شاهنامه است.
در مجموع، کتاب «تئاتر ایرانی (سه مجلس تعزیه)» اثری ارزشمند برای علاقه‌مندان به تعزیه و تئاتر ایرانی است. این کتاب با ارائه سه مجلس تعزیه در قالب شعر و با مقدمه‌ای تحلیلی و تاریخی، به درک عمیق‌تر این هنر نمایشی سنتی کمک می‌کند و می‌تواند منبعی مفید برای پژوهشگران و دانشجویان این حوزه نیز باشد.
این کتاب نه تنها به حفظ و اشاعه این هنر ملی کمک می‌کند، بلکه با تحلیل‌های دقیق خود، ابعاد پنهان و ارزش‌های هنری آن را نیز آشکار می‌سازد.