ارمنستان، آذربایجان، گرجستان
نویسنده: سرژ آفاناسیان
کتاب «ارمنستان، آذربایجان، گرجستان؛ از استقلال تا استقرار رژیم شوروی ۱۹۱۷–۱۹۲۳» نوشتهٔ سرژ آفاناسیان و ترجمهٔ عبدالرضا هوشنگ مهدوی، اثری ارزشمند در زمینهٔ تاریخ منطقهٔ قفقاز جنوبی و به ویژه سه کشور ارمنستان، آذربایجان و گرجستان در دوره‌ای پرتلاطم و سرنوشت‌ساز است.
این کتاب به بررسی دقیق و موشکافانهٔ تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی این سه کشور در فاصلهٔ سال‌های ۱۹۱۷ تا ۱۹۲۳، یعنی از زمان فروپاشی امپراتوری روسیه تا استقرار نهایی حکومت شوروی در منطقه می‌پردازد.
اهمیت این اثر از چند جنبه قابل بررسی است. نخست، تمرکز آن بر دوره‌ای حساس از تاریخ منطقه است که شاهد تغییرات بنیادین در ساختار سیاسی و اجتماعی این سه کشور بود. انقلاب روسیه در سال ۱۹۱۷، خلأ قدرتی در منطقه ایجاد کرد که منجر به اعلام استقلال این سه جمهوری شد.
اما این استقلال دیری نپایید و کشمکش‌های داخلی و مداخلات خارجی، از جمله تهدیدات از جانب ترکیه و ایران و همچنین منافع قدرت‌های بزرگ آن زمان، سرنوشت این جمهوری‌ها را تحت تأثیر قرار داد. کتاب به خوبی این کشمکش‌ها، رقابت‌ها و تلاش‌های این سه کشور برای حفظ استقلال خود را به تصویر می‌کشد.
دوم، نویسنده با نگاهی جامع و با استفاده از منابع دست اول و معتبر، به بررسی ابعاد مختلف این دوره پرداخته است. کتاب تنها به روایت وقایع سیاسی محدود نمی‌شود، بلکه به تحلیل شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی این جوامع نیز می‌پردازد. این رویکرد چندجانبه، درک عمیق‌تری از پیچیدگی‌های این دوره و عوامل مؤثر در شکل‌گیری تاریخ این منطقه ارائه می‌دهد.
سوم، ترجمهٔ روان و دقیق عبدالرضا هوشنگ مهدوی، باعث شده است که این اثر به راحتی برای خوانندگان فارسی‌زبان قابل دسترس باشد. انتشار این کتاب در سال ۱۳۷۰ توسط انتشارات معین، فرصتی را برای علاقه‌مندان به تاریخ فراهم کرد تا با یکی از مهم‌ترین منابع در زمینهٔ تاریخ قفقاز جنوبی آشنا شوند.
کتاب «ارمنستان، آذربایجان، گرجستان» با ۳۲۳ صفحه، شامل تصاویر، نقشه‌ها و عکس‌هایی است که به درک بهتر مطالب و تجسم وقایع تاریخی کمک می‌کنند. این تصاویر و نقشه‌ها، به ویژه برای درک تغییرات مرزی و جغرافیایی منطقه در آن دوره، بسیار مفید هستند.
در مجموع، این کتاب به عنوان منبعی معتبر و ارزشمند برای دانشجویان، پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ قفقاز جنوبی و تاریخ معاصر ایران و روسیه شناخته می‌شود و به فهم بهتر تحولات این منطقه در دوره‌ای حساس و سرنوشت‌ساز کمک می‌کند.