بوطیقای قصه در غزلیات شمس
نویسنده: علی گراوند
کتاب «بوطیقای قصه در غزلیات شمس» نوشته‌ی علی گراوند، اثری ارزشمند در حوزه‌ی نقد ادبی و بررسی ساختار روایی در شعر فارسی، به ویژه در غزلیات شمس تبریزی است. این کتاب با رویکردی علمی و دقیق، به تحلیل عناصر داستانی و چگونگی حضور آن‌ها در غزلیات مولانا می‌پردازد.
علی گراوند، استادیار زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه ایلام است. وی در زمینه‌های مختلفی از جمله جامعه‌شناسی، ادبیات و زبان‌شناسی فعالیت می‌کند و مقالات متعددی در این حوزه‌ها منتشر کرده است.
گراوند در ابتدای کتاب، به تعریف اصطلاحات کلیدی مانند داستان، قصه، حکایت و... پرداخته و تفاوت‌های ظریف میان آن‌ها را، به ویژه در ادبیات فارسی و غرب، بررسی می‌کند. این تمایزگذاری، زمینه‌ای مناسب برای ورود به بحث اصلی کتاب، یعنی بررسی بوطیقای قصه در غزلیات شمس فراهم می‌آورد. «بوطیقا» که معرب واژه‌ی یونانی «پویتیک» است، به معنای شناخت ساختار ادبی و چگونگی خلق اثر هنری به کار می‌رود.
گراوند در این کتاب، بوطیقا را به معنای بررسی و شناخت ساختار ادبی آثار روایی در نظر می‌گیرد.
یکی از نکات برجسته در این پژوهش، تعریف گسترده‌ای است که از «قصه» ارائه می‌شود. نویسنده هر نوع روایتی را که شامل سه بخش اصلیِ مقدمه (وضعیت آغازین)، میانه (حادثه یا حوادث اصلی) و نتیجه (پیامد رخدادها) باشد، به عنوان قصه در نظر می‌گیرد.
این تعریف شامل داستان‌های مشهور، داستان‌های مربوط به مولانا یا دیگران، خاطرات، مشاهدات عرفانی و حتی مناظره‌هایی که میان شخصیت‌ها رخ می‌دهند، می‌شود. این رویکرد، دامنه‌ی بررسی را گسترده‌تر کرده و امکان تحلیل جنبه‌های مختلف غزلیات شمس را فراهم می‌سازد.
گراوند با این پیش‌فرض، ابتدا به موضوع «ادبیات داستانی و قصه» و «مولانا و قصه» می‌پردازد. او قصه های «غزلیات شمس» را از جنبه‌های مختلفی از جمله موقعیت در ساختار غزل و رابطه با واقعیت دسته‌بندی می‌کند.
نویسنده هدف مولانا از قصه‌پردازی در غزل را شرح می‌دهد و به بررسی ویژگی‌های سبکی آن، از جمله مینی‌مالیسم در قصه‌های غزلیات شمس، می‌پردازد. این بررسی نشان می‌دهد که چگونه مولانا با استفاده از زبانی موجز و ایجاز هنرمندانه، مفاهیم عمیق عرفانی و انسانی را در قالب داستان‌های کوتاه و پرمعنا بیان می‌کند.
در ادامه، نویسنده با تکیه بر مباحث مطرح شده، به بررسی بوطیقای ساختار یا ریخت‌شناسی و بوطیقای شخصیت در قصه‌های غزلیات شمس می‌پردازد. این بررسی‌ها به درک بهتر چگونگی شکل‌گیری شخصیت‌ها، روابط بین آن‌ها و نقش آن‌ها در پیشبرد داستان کمک می‌کند.
دو فصل پایانی کتاب به بررسی «زاویه دید» و «صحنه و درون‌مایه» در قصه‌های غزلیات شمس اختصاص دارد. تحلیل زاویه دید به درک چگونگی روایت داستان و تأثیر آن بر مخاطب کمک می‌کند، در حالی که بررسی صحنه و درون‌مایه، به کشف لایه‌های پنهان معنایی و مفاهیم اصلی نهفته در این قصه‌ها می‌انجامد.
کتاب «بوطیقای قصه در غزلیات شمس» نه تنها برای پژوهشگران و دانشجویان رشته‌ی ادبیات فارسی، بلکه برای علاقه‌مندان به شعر مولانا و ادبیات عرفانی نیز اثری ارزشمند و راهگشا است. این کتاب با ارائه‌ی تحلیلی دقیق و جامع، دریچه‌ای نو به سوی درک عمیق‌تر غزلیات شمس می‌گشاید و نشان می‌دهد که چگونه می‌توان با رویکردی علمی و با استفاده از ابزارهای نقد ادبی، به فهم بهتری از آثار ادبی دست یافت.
