منظومه‌های عاشقانه بلوچی: تاریخچه و گزارش داستان‌ها، متن کامل منظومه‌ها با آوانویسی و ترجمه، بررسی و تحلیل هرکدام
نویسنده: عبدالغفور جهاندیده
کتاب «منظومه‌های عاشقانه بلوچی» اثر دکتر عبدالغفور جهاندیده، گامی مهم در معرفی و تحلیل ادبیات غنایی بلوچی به شمار می‌رود. این اثر که در سال ۱۳۹۰ توسط انتشارات معین منتشر شده، به بررسی تاریخچه، گزارش داستان‌ها، متن کامل منظومه‌ها با آوانویسی و ترجمه، و تحلیل هرکدام می‌پردازد. این کتاب نه تنها به احیای این بخش از ادبیات ایرانی که تا حد زیادی ناشناخته مانده، کمک می‌کند، بلکه منبعی ارزشمند برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به ادبیات و فرهنگ بلوچی فراهم می‌آورد.
نویسنده کتاب، عبدالغفور جهاندیده، متولد سال ۱۳۴۷، استاد دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار است که در حوزه‌های زبان و ادبیات بلوچی، فرهنگ و فولکلور بلوچستان فعالیت می‌کند. وی دارای دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه علامه طباطبایی است و از سال ۱۳۸۰ عضو هیئت علمی دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار می‌باشد.
اهمیت این کتاب از چند جنبه قابل بررسی است. نخست، به پیشینه پژوهش در شعر بلوچی می‌پردازد و اشاره‌ای به تلاش‌های پژوهشگران انگلیسی در اواخر قرن نوزدهم میلادی دارد که به گردآوری اشعار شفاهی بلوچی پرداختند.
از جمله این پژوهشگران می‌توان به لانگ‌ورث‌دیمز، مؤلف کتاب «شعر عامۀ بلوچ»، اشاره کرد که نقش مهمی در شناساندن این اشعار به دنیای غرب ایفا کرد. نویسنده همچنین به پژوهش‌های انجام‌شده در پاکستان در نیم قرن اخیر اشاره می‌کند و محدودیت‌های آن‌ها را از نظر روش‌های پژوهش و دسترسی به بلوچستان ایران برمی‌شمارد.
دوم، کتاب «منظومه‌های عاشقانه بلوچی» حاصل سال‌ها تحقیق و پژوهش میدانی نویسنده در زمینه زبان و ادبیات بلوچی است. جهاندیده با بهره‌گیری از روایت راویان و خنیاگران بلوچستان، به ویژه دکلمه‌ها و آوازهای استاد کمالان هوت، به گردآوری این منظومه‌ها پرداخته است.
همچنین از روایت‌های مناطق کاروان و زرآباد و منابع شفاهی و مکتوب دیگر نیز استفاده شده است. این رویکرد میدانی به غنای محتوای کتاب افزوده و آن را به منبعی دست اول تبدیل کرده است.
سوم، نویسنده در ثبت منظومه‌ها تلاش کرده تا تلفظ و نگارش واژه‌ها بر اساس گویش مکرانی باشد که از بین گویش‌های مختلف زبان بلوچی، ادبی‌تر و رایج‌تر است. همچنین از رسم‌الخط رایج سیدظهورشاه هاشمی استفاده شده که در بین نویسندگان و خوانندگان بلوچی طرفداران زیادی دارد.
برای سهولت در تلفظ و خواندن، تمامی متون و واژه‌های بلوچی در کنار رسم‌الخط بلوچی، به خط لاتین نیز نگارش شده‌اند. این ویژگی به مخاطبان غیربلوچ‌زبان نیز امکان می‌دهد تا از این اثر بهره‌مند شوند.
چهارم، این کتاب به بررسی و تحلیل منظومه‌های عاشقانه بلوچی همراه با متن اصلی منظومه‌ها و مقدمه‌ای دربارۀ ادبیات و شعر غنایی می‌پردازد. در ادبیات فارسی، نمونه‌های مشهوری مانند لیلی و مجنون و خسرو و شیرین وجود دارد.
در ادبیات بلوچی نیز داستان‌های عاشقانه‌ای مانند هانی و شیمرید، سسی و پنو، دوستین و شیرین، بیبرگ و گراناز، شهداد و مهناز وجود دارد که به نظم درآمده‌اند، اما پیش از این، هیچ‌کدام همراه با تحلیل و متن اصلی در ایران به چاپ نرسیده بودند. این کتاب این خلأ را پر می‌کند و به مخاطب امکان می‌دهد تا با این داستان‌های عاشقانه و ویژگی‌های ادبی آن‌ها آشنا شود.
در نهایت، کتاب «منظومه‌های عاشقانه بلوچی» نه تنها یک اثر پژوهشی ارزشمند است، بلکه گامی مهم در حفظ و احیای ادبیات و فرهنگ بلوچی به شمار می‌رود. این کتاب با ارائه متون اصلی، ترجمه، آوانویسی و تحلیل منظومه‌ها، پلی بین فرهنگ بلوچی و سایر فرهنگ‌ها ایجاد می‌کند و به درک بهتر این بخش از ادبیات ایرانی کمک می‌کند.