گنج سخن
ذبیح‌الله صفا
کتاب «گنج سخن» (جلد اول) برگزیده‌ای است از شعر پارسی از رودکی تا انوری. مرحوم ذبیح‌الله صفا در ابتدای این کتاب شرط ورود در مطالعه تاریخ شعر فارسی را شناخت پارسی (فارسی) دری اشعار می‌داند که لهجه‌ای است از از لهجه‌های جدید ایرانی که از حدود قرن سوم هجری (قرن نهم میلادی) به بعد، جانشین لهجه ادبی پهلوی شد و جای آن را گرفت.
«گنج سخن» مروری است بر تاریخ شعر فارسی و از مهم‌ترین و جامع‌ترین آثار در زمینه تاریخ ادبیات فارسی به شمار می‌رود. این کتاب به بررسی سیر تحول شعر و ادب فارسی از دوران باستان تا دوره معاصر می‌پردازد. صفا در این اثر، با رویکردی تاریخی و ادبی، به تحلیل و بررسی آثار شاعران و نویسندگان مختلف پرداخته و تحولات ادبی هر دوره را به دقت مورد مطالعه قرار داده است.
سید ذبیح الله صفا شهمیرزادی پژوهشگر و ادیب نامدار ایرانی (۱۲۹۰–۱۳۷۸ خورشیدی) در شهمیرزاد متولد شد. وی پس از طی تحصیلات مقدماتی در تهران، در دانشگاه تهران به تدریس تاریخ ادبیات فارسی پرداخت و به یکی از برجسته‌ترین چهره‌های این حوزه تبدیل شد. صفا، با تألیفات ارزشمندی چون «تاریخ ادبیات در ایران» و «حماسه‌سرایی در ایران»، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ ادبیات ایران کسب کرد.
وی همچنین به عنوان یکی از نویسندگان اصلی دانشنامه ایرانیکا شناخته می‌شود. صفا در طول حیات علمی خود، علاوه بر تدریس و پژوهش، در مدیریت دانشگاه تهران نیز فعالیت داشت. او در سال‌های ۱۳۴۱ و ۱۳۴۲ به عنوان استاد مهمان در دانشگاه هامبورگ به تدریس پرداخت و پس از بازگشت به ایران، به عنوان استاد ممتاز دانشگاه تهران به کار خود ادامه داد.
ویژگی‌های شاخص کتاب:
- دوره‌های ادبی: کتاب «گنج سخن» تاریخ ادبیات فارسی را به دوره‌های مختلفی تقسیم می‌کند و هر دوره را با توجه به ویژگی‌های خاص آن مورد بررسی قرار می‌دهد. از جمله این دوره‌ها می‌توان به دوره‌های پیش از اسلام، اسلامی اولیه، کلاسیک، صفوی، افشاریه و زندیه، قاجاریه و معاصر اشاره کرد.
- شاعران و نویسندگان: صفا در این کتاب، به معرفی و بررسی آثار شاعران و نویسندگان برجسته هر دوره می‌پردازد. از رودکی و فردوسی گرفته تا حافظ و سعدی و شاعران معاصر همگی در این کتاب مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.
- تحولات ادبی: کتاب «گنج سخن» تحولات ادبی هر دوره، از جمله تغییرات در سبک، زبان، مضامین و قالب‌های شعری را مورد بررسی قرار داده است.
- عوامل مؤثر بر ادبیات: نویسنده در این کتاب، به بررسی عواملی مانند عوامل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و مذهبی که بر ادبیات فارسی تأثیر گذاشته‌اند می‌پردازد.
اهمیت و ارزش کتاب:
- منبعی جامع و معتبر: گنج سخن به عنوان یک منبع جامع و معتبر در زمینه تاریخ ادبیات فارسی، برای دانشجویان ادبیات، محققان و علاقه‌مندان به ادبیات فارسی بسیار مفید است.
- رویکرد علمی و تحلیلی: صفا در این کتاب، با رویکردی علمی و تحلیلی به بررسی آثار ادبی پرداخته است.
درمجموع، «گنج سخن» اثری ارزشمند از ذبیح‌الله صفا است که با رویکردی تاریخی و ادبی، سیر تحول شعر و ادب فارسی را از گذشته تا دوره معاصر بررسی می‌کند و به عنوان یکی از جامع‌ترین منابع در این حوزه شناخته می‌شود.