حکومت علوی و بحران اشرافیگری
محمدعلی مقدم
کتاب «حکومت علوی و بحران اشرافیگری» نوشته‌ی محمدعلی مقدم، به تازگی توسط انتشارات سروش چاپ و منتشر شده است. موضوع اصلی این کتاب بررسی تحلیلی ریشه‌ها و علل پیدایش جنگ‌های سه‌گانه (جمل، صفین و نهروان) در دوران حکومت امام علی (ع)، به‌ویژه تحت تأثیر اشرافیت و طبقات صاحب نفوذ اجتماعی در آن دوران، است.
ویژگی‌های کتاب:
● استفاده از منابع دست‌اول تاریخی برای تحلیل وقایع و بررسی مستندات متعارض گذشته.
● تمرکز بر مفهوم اشرافیگری به معنای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، و تحلیل نقش آن در تقابل نخبگان آن زمان.
● بررسی جنگ‌های سه‌گانه به‌عنوان مظاهر بحران و تضادها در درون حکومت علوی.
● تحلیل ساختار اجتماعی مدینه و تأثیر اشرافیت جدید (صحابه‌ای که قدرت و ثروت کسب کرده‌اند) بر سیاست و رویارویی‌های سیاسی.
محتوای کتاب:
در این کتاب، مقدم ابتدا به توصیف ساختار سیاسی و اجتماعی جامعه اسلامی دوره پیامبر و خلفا می‌پردازد، سپس ظهور و گسترش طبقه‌ای را که از پس خلفا و فعالیت‌های گوناگون اقتصادی و سیاسی، ثروت و نفوذ کسب کرده‌اند، بررسی می‌کند. او نشان می‌دهد که چگونه این اشراف جدید به تدریج وارد منازعات سیاسی شدند و چگونه تضاد میان آنها و صاحبان قدرت دینی یا سیاسی منجر به بروز جنگ‌های داخلی جمل، صفین و نهروان شد. بخش مهمی از کتاب به ریشه‌یابی (اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی) این بحران‌ها اختصاص دارد و در پایان، عوامل مشترک و متفاوت این جنگ‌ها تحلیل می‌شود تا تصویری کلی و دقیق از وضعیت حکومت امام علی (ع) و بحران اشرافیگری در آن دوران ارائه گردد.
مخاطبان کتاب:
این کتاب به ویژه مناسب پژوهشگران تاریخ اسلام، دانشجویان تاریخ، مطالعات اسلامی و علوم سیاسی است. همچنین کسانی که به تحلیلهای درونی حکومت‌های صدر اسلام، منازعات سیاسی و اجتماعی آن دوران و نقش طبقات اثرگذار علاقه‌مند‌اند، مخاطب مناسبی برای این اثر خواهند بود. علاوه بر این، علاقه‌مندان به مطالعه دقیق و نقادانه متون تاریخی و فهم زمینه‌های اجتماعیِ شکل‌گیری قدرت در جوامع نخست اسلامی از خوانندگان برجستهٔ این کتاب‌اند.
کتاب «حکومت علوی و بحران اشرافیگری» اثر محمدعلی مقدم، تلاشی ارزشمند برای بازخوانی تاریخی و تحلیلی دوران حکومت امام علی (ع) است با تمرکز بر مسئله اشرافیت و تضادهای نخبگانی. این اثر با ارائه مستندات تاریخی و تحلیلِ علل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بحران‌های داخلی آن دوره، نه تنها به فهم دقیق‌تری از جنگ‌های سه‌گانه کمک می‌کند، بلکه نشان می‌دهد که مسائل قدرت، نفوذ و عدالت چگونه در بستر جامعه آن زمان عمل کردند. مطالعهٔ این کتاب می‌تواند بینش تاریخیِ خواننده را گسترش دهد و درکِ بهتری از مفاهیمی مانند اشرافیگری و عدالت در حکومت علوی فراهم آورد.
