جامعهشناسی هنر اسلامی
فردریک معتوق
کتاب «جامعهشناسی هنر اسلامی» اثر فردریک معتوق به ترجمه صدیقه نایفی، توسط انتشارات سروش منتشر شده است. در نسخه‌های چاپ نخست و دوم، کتاب در قالبی دانشگاهی و دقیق به بازار عرضه شده و با هدف ارائه تحلیلی عمیق از تأثیرات اجتماعی و معنوی هنر اسلامی نوشته شده است.
درباره نویسنده:
فردریک معتوق، جامعه‌شناس لبنانی و استاد دانشگاه، با تحصیلات در فرانسه، آثار متعددی در حوزه جامعهشناسی فرهنگی جهان اسلام به زبان‌های عربی و فرانسوی دارد. او خود را شاگرد جامعه‌شناسانی مانند پی‌یر بوردیو و ژان دووینیو می‌داند و در این کتاب، هنر اسلامی را هم از دیدگاه بیرونی (غربی-آکادمیک) و هم درونی (متعلق به فرهنگ اسلامی) تحلیل می‌کند.
ویژگی‌های کتاب:
● بررسی هنر اسلامی از دو منظر درونی و بیرونی، رویکردی خاص و جامع
● نقد فرضیات رایج مانند انکار خلاقیت یا عدم اصالت هنر اسلامی
● تحلیل مبانی زیباشناختی همراه با بافت‌های اجتماعی، مذهبی و معنوی
● پوشش گسترده جغرافیایی: هنر اسلامی در کشورهای عربی، ایران، هند و دیگر جوامع
● فصل‌بندی موضوعی: نمونه‌هایی چون اسلیمی، معماری شهری، خط و خوش‌نویسی، ادبیات، و مفاهیم جامعه‌شناسانه‌ای مانند جوامع کل‌گرا، عادت‌واره زیبایی‌شناختی اسلامی
محتوای کتاب:
کتاب با مقدمه‌ای آغاز می‌شود که انگیزهٔ نگارش آن را «الفت طولانی‌مدت نویسنده با هنر اسلامی» و همچنین «نیاز به احقاق و بازنمایی زیبایی‌ها و ساحت‌های هنری اسلامی در برابر پس‌زمینه‌های سیاسی و ایدئولوژیک» معرفی می‌کند. پس از آن، نویسنده فرضیات غلطی مانند فقدان خلاقیت یا اصالت هنر اسلامی را نقد می‌کند، سپس ساختار زیباشناختی هنر و ارتباط آن با جامعه و هنرمندان را واکاوی می‌کند. در فصول بعدی، جلوه‌های مختلف هنر اسلامی مانند اسلیمی، معماری شهری، خط و خوش‌نویسی و ادبیات را تحلیل جامعه‌شناختی می‌کند و مفاهیم برجسته‌ای چون جایگاه مخاطب، جوامع کل‌گرا و عادت‌واره‌های زیبایی‌شناختی اسلامی را بررسی می‌کند.
مخاطبان کتاب:
این اثر برای علاقه‌مندان به هنر اسلامی، دانشجویان و اساتید رشته‌های جامعهشناسی، انسان‌شناسی، مطالعات فرهنگی و تاریخ هنر، و نیز هنردوستان با دید اجتماعی و فرهنگی مناسب است. همچنین کسانی که به پژوهش و درک عمیق‌تری از ساختار اجتماعی و زیباشناختی هنر اسلامی نیاز دارند، مخاطبانی اصلی این کتاب به‌شمار می‌روند.
«جامعهشناسی هنر اسلامی» اثر فردریک معتوق با ترجمه صدیقه نایفی، یکی از آثار تحلیلی و منسجم در حوزه شناخت اجتماعی هنر اسلامی است. این کتاب با ترکیب رویکردهای درونی و بیرونی و پرداختن به ساختارهای زیباشناختی، اخلاقی، معنوی و اجتماعی هنر، توانسته خلأ موجود در مطالعات جامعه‌شناختی هنر اسلامی را تا حدی پُر کند. به‌ویژه، انگیزه دفاع از اعتبار این هنر و زدودن تأثیرات منفی سیاسی یا ایدئولوژیک، بر اهمیت و تازگی این اثر می‌افزاید.
