نگاه خیره: نظریه فیلم پس از لاکان
تاد مک‌گوان
«نگاه خیره: نظریه فیلم پس از لاکان» اثر تاد مک‌گوان ترجمهٔ احسان آقابابایی است که توسط نشر دانشگاه تهران منتشر شده است. این کتاب تلاشی است برای بازخوانی نظریه «نگاه» در سینما بر پایه اندیشه ژاک لاکان و بررسی نقش نگاه در تجربه تماشاگر. مک‌گوان کوشیده است مدل جدیدی برای تحلیل سینما پیشنهاد دهد که نگاه را نه صرفاً امری فعال از سوی تماشاگر، بلکه عاملی متداخل و اضطراب‌آور قلمداد کند.
ویژگی‌های کتاب:
- تأکید بر سه گانه لاکانی: تخیل، نمادین، امر واقع
- نگاه به سینما به عنوان موقعیتی برای آشکار ساختن «امر واقع»
- تحلیلی از آثار کارگردانان معتبر برای نمایش عملکرد نگاه
محتوای کتاب:
مک‌گوان در این کتاب با نقد رویکردهای دیرینه به مفهوم نگاه در سینما، پیشنهاد می‌کند که نگاه سینمایی باید نه به مثابهٔ رابطه‌ای تک‌سویه میان تماشاگر و تصویر، بلکه به عنوان نیرویی در درون تصویر، مفهومی بازاندیشی شده باشد. او ضمن تفکیک نگاه خیالی (Imaginary Look) و نگاه واقعی (Real Gaze)، نشان می‌دهد که برخی فیلم‌ها تماشاگر را در موقعیتی قرار می‌دهند که تصور کنترل و آگاهی‌اش دچار اختلال می‌شود.
مک‌گوان فصل‌هایی چون «افشای فزونی»، «غیاب در میان تکمیل تصویر»، «پیوند میل و فانتزی»، و «برخورد میل و فانتزی» را ارائه می‌دهد تا نشان دهد چگونه نگاه در سطوح مختلف سینما عمل می‌کند و چگونه از طریق طراحی قاب، روایت، و ساختار تصویر، شکاف‌ها و تنش‌هایی را ایجاد می‌کند که تماشاگر را به بازاندیشی نسبت به سوژه و میل و هویت وادار می‌کند.
مباحثی چون این که نگاه ممکن است تماشاگر را از نقش ناظر منفعل به سوژه‌ای درگیر تبدیل کند، یا چگونه سینما می‌تواند چارچوب‌های نمادین را تحت فشار قرار دهد تا به امر واقع نزدیک شود، از جمله محورهای اصلی تحلیل‌اند.
مخاطبان کتاب:
- دانشجویان و پژوهشگران نقد فیلم و مطالعات سینمایی
- علاقه‌مندان به نظریهٔ روانکاوانه و کاربرد آن در هنر
- کسانی که در پی مطالعهٔ رابطه میان میل، سوژه و تصویر‌اند
- منتقدانی که به بازاندیشی مفاهیم کلاسیک نگاه علاقه دارند
در مجموع، کتاب «نگاه خیره» پیشنهاد نوآورانه‌ای برای بازتعریف مفهوم نگاه در سینما ارائه می‌دهد، به طوری که تماشاگر نمی‌تواند صرفاً منفعل بماند بلکه در معرض بازتاب اضطراب‌آور «امر واقع» قرار می‌گیرد. خوانش مک‌گوان هم روانکاوانه و هم فلسفی است و می‌تواند در نقد فیلم و نظریه سینما عمق تازه‌ای بیاورد. برای هر کس که می‌خواهد رابطه نگاه، میل و تصویر را در سینما درک کند، این اثر منبع مهمی است.
