یادداشت‌های فؤاد روحانی
غلامرضا تاج‌بخش، فرخ نجم‌آبادی
کتاب «یادداشت‌های فؤاد روحانی» از غلامرضا تاج‌بخش و فرخ نجم‌آبادی مجموعه‌ای از یادداشت‌های منتشرنشده فؤاد روحانی، اولین دبیر کل سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) است. این یادداشت‌ها که مربوط به سال‌های ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۳ هستند، تصویری دقیق و بی‌پرده از تحولات صنعت نفت ایران در دهه‌ی پس از ملی شدن صنعت نفت ارائه می‌دهند.
در کتاب «یادداشت‌های فؤاد روحانی»، خاطرات و مشاهدات نویسنده از مذاکرات و تصمیم‌گیری‌های مهم در اوپک و روابط ایران با سایر کشورهای عضو و شرکت‌های نفتی بین‌المللی ثبت شده است. این یادداشت‌ها حاوی اطلاعات ارزشمندی درباره سیاست نفتی ایران در آن دوره و چالش‌هایی است که دولت ایران در مسیر تثبیت حاکمیت خود بر منابع نفتی با آن روبه‌رو بوده است.
این کتاب نه‌تنها برای علاقه‌مندان به تاریخ صنعت نفت ایران، بلکه برای پژوهشگران علوم سیاسی و اقتصادی نیز منبعی ارزشمند است. «یادداشت‌های فؤاد روحانی» به خواننده کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از پیچیدگی‌های روابط بین‌المللی در حوزه انرژی و نقش سازمان‌هایی مانند اوپک در شکل‌دهی به این روابط پیدا کند.
درباره نویسنده:
فرخ نجم‌آبادی (1309ـ 1394) مهندس نفت و از چهره‌های مؤثر در صنعت نفت ایران، در سال ۱۳۰۹ در تهران متولد شد. تحصیلات خود را در انگلستان به پایان رساند و پس از بازگشت به ایران، در شرکت ملی نفت استخدام شد. او در مناصب مختلفی از جمله مدیر کلی نفت و امتیازات در وزارت دارایی، ریاست شرکت مخابرات و معاونت وزارت اقتصاد خدمت کرد. در سال ۱۳۵۳ به وزارت صنایع و معادن منصوب شد. در دوران پیش از انقلاب، در بحبوحهٔ اعتصابات کارگری، به شرکت ملی نفت فراخوانده شد تا بر تولید و توزیع نفت نظارت کند. پس از انقلاب، به انگلستان رفت و به بانک جهانی پیوست و در زمینهٔ سیاست‌های صنعتی به کشورهای در حال توسعه مشاوره داد. نجم‌آبادی در تهیهٔ گزارش‌های تحقیقی بانک جهانی در مورد بازارهای بین‌المللی نفت و گاز نیز مشارکت داشت و در سال ۱۹۹۵ از بانک جهانی بازنشسته شد. وی در شهریور ۱۳۹۴ در سن ۸۵ سالگی در ایالت مریلند آمریکا درگذشت.
ویژگی‌های کتاب:
از جمله ویژگی‌های برجسته این کتاب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نگاهی از درون
- اطلاعات دست‌اول
- تحلیل‌های دقیق
محتوای کتاب:
در اواخر دهه ۱۹۶۰ میلادی، سازمان کشورهای صادرکننده‌ی نفت (اوپک) تأسیس شد و فؤاد روحانی در دومین کنفرانس آن در فوریه ۱۹۶۱ به عنوان دبیرکل برگزیده شد. یادداشت‌های او شامل مسائلی است که در فاصله چهارمین کنفرانس (خرداد ۱۳۴۱) و نشست مشورتی فروردین ۱۳۴۳ که هر دو در ژنو برگزار شد، اتفاق افتاد. در کنفرانس چهارم، سه قطعنامه به تصویب رسید و روحانی مأموریت یافت که برای اجرای مفاد آن‌ها، با کمپانی‌ها مذاکره کند. روحانی همین ماجرا را طی مقاله‌ای با عنوان «یادی از نظریه و روش دولت ایران نسبت به اوپک در سال‌های اول تأسیس آن سازمان» در ۱۱ مهرماه ۱۳۷۵ منتشر کرد.
ویراستاران کتاب که از همکاران روحانی در سازمان اوپک بوده‌اند، پس از دستیابی به یادداشت‌های روزانه او، با تحقیق در اسناد آزادشده وزارت خارجه ایالات متحده و بریتانیا و نیز اسناد شرکت نفتی توتال فرانسه، بیست فصل کتاب را به طور مشروح نگاشته‌اند. این فصول شامل موضوعاتی از جمله ایجاد سازمان اوپک، دبیرکلی روحانی، تصویب قطعنامه‌ها، مذاکره با شرکت‌های نفتی و رویه شاه و دولت ایران در قبال اوپک تا پایان دبیرکلی روحانی است. ویراستاران در ادامه، سرگذشت اوپک را تا تنظیم و تقدیم قرارداد الحاقی به مجلس شورای ملی دنبال کرده‌اند.
مخاطبان کتاب:
- علاقه‌مندان به تاریخ صنعت نفت ایران
- پژوهشگران علوم سیاسی و اقتصادی
- دانشجویان رشته‌های مرتبط
- فعالان صنعت نفت
- عموم علاقه‌مندان به تاریخ معاصر ایران
درمجموع، کتاب «یادداشت‌های فواد روحانی» اثری است که زوایای پنهان تاریخ صنعت نفت ایران در دهه ۱۳۴۰ را آشکار می‌کند. این اثر، تصویری روشن از چالش‌های پیش روی ایران در سال‌های پس از ملی‌شدن صنعت نفت و نقش کلیدی فواد روحانی در تأسیس و توسعه اوپک ارائه می‌دهد. کتاب حاضر، منبعی ارزشمند برای پژوهشگران، علاقه‌مندان به تاریخ معاصر ایران و فعالان صنعت نفت به شمار می‌رود.