بازخوانی تاریخ فلسفه در مشرق اسلامی
محمدعابد الجابری
کتاب بازخوانی تاریخ فلسفه در مشرق اسلامی یکی از آثار تأثیرگذار محمدعابد الجابری، فیلسوف و اندیشمند معاصر مغربی است که به نقد و بازخوانی تاریخ فلسفه در جهان اسلام پرداخته است. این کتاب با رویکردی انتقادی و تحلیلی، به بررسی و ارزیابی روایت‌های سنتی از تاریخ فلسفه اسلامی می‌پردازد و تلاش می‌کند تا تصویر شفاف‌تری از این تاریخ ارائه دهد.
درباره نویسنده:
محمدعابد الجابری (۱۹۳۶–۲۰۱۰)، استاد فلسفه و اندیشهٔ عربی-اسلامی در دانشکده ادبیات رباط و از روشنفکران برجستهٔ معاصر جهان عرب، در سال ۱۹۳۶ به دنیا آمد. او در سال ۱۹۶۷ موفق به دریافت دیپلم مطالعات عالی در فلسفه شد و در سال ۱۹۷۰ مدرک دکترای خود را با موضوع «دولت در فلسفه» از همان دانشکده دریافت کرد.
از مهم‌ترین پروژه‌های پژوهشی او، نقد عقل عربی است که تاکنون به انتشار چهار جلد کتاب انجامیده است. جابری معتقد است نقد عقل عربی می‌تواند زمینه را برای قرائتی علمی و آگاهانه از میراث فرهنگی فراهم کند. او عقل عربی را حاصل فرهنگی می‌داند که بر سه نظام معرفتی استوار است: نظام زبانی عربی (بیان)، نظام غنوسی ایرانی هرمسی (عرفان)، و نظام عقلانی یونانی (برهان).
ویژگی‌های کتاب:
- نقد روایت‌های سنتی: جابری با نقد روایت‌های سنتی از تاریخ فلسفه اسلامی که غالباً تحت تأثیر دیدگاه‌های غربی و یا رویکردهای ایدئولوژیک شکل گرفته بودند، تلاش کرده است تا به خواننده کمک کند تا به طور مستقل به ارزیابی این تاریخ بپردازد.
- روش‌شناسی نوین: او در این کتاب از روش‌شناسی نوینی استفاده کرده است که بر اساس آن، تاریخ فلسفه نه تنها به عنوان مجموعه‌ای از اندیشه‌ها، بلکه به عنوان محصولی از شرایط اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در نظر گرفته می‌شود.
- توجه به تنوع فلسفی: جابری نشان می‌دهد که فلسفه اسلامی یک جریان واحد و یکدست نبوده است، بلکه تنوع و گوناگونی بسیاری داشته است.
- اهمیت فلسفه اسلامی: او با تاکید بر اهمیت فلسفه اسلامی، به دنبال احیای مجدد آن و بازگرداندن آن به جایگاه اصلی خود در جهان اسلام است.
محتوای کتاب:
این کتاب شامل شش مقاله است که با مطالعه آن‌ها، خواننده با روش‌شناسی و برخی دیدگاه‌های محمد عابد الجابری در حوزه فلسفه آشنا می‌شود. مقاله نخست به‌عنوان مقدمه‌ای روش‌شناختی ارائه شده است که در آن جابری به سبک یک کارگاه آموزشی، روش پژوهش خود را شرح می‌دهد. مقاله دوم نقدی عمیق و راهگشا درباره تاریخ‌نگاری فلسفه اسلامی در دوران معاصر است. مقالات بعدی به بررسی انتقادی زندگی، آثار و اندیشه‌های سه شخصیتی می‌پردازد که به باور نویسنده، تأسیس، تکمیل و گاهی تخریب فلسفه اسلامی به آن‌ها نسبت داده می‌شود.
در مجموع، کتاب بازخوانی تاریخ فلسفه در مشرق اسلامی یک اثر ارزشمند است که برای همه علاقه‌مندان به فلسفه و تاریخ اندیشه اسلامی مفید خواهد بود.