در آسمان
اسماعیل سعادت
کتاب «در آسمان» از آثار مهم ارسطو، فیلسوف یونان باستان است که به بررسی ساختار آسمان‌ها، سیارات و ستارگان و عناصر تشکیل‌دهنده آنها و ویژگی‌های جهان و حرکت اجرام آسمانی و علل آن می‌پردازد. این کتاب از مهم‌ترین آثار ارسطو در زمینه کیهان‌شناسی و فیزیک است که نشر آن را با ترجمه اسماعیل سعادت منتشر کرده است. این اثر در چهار بخش نوشته شده و شامل نظریات ارسطو درباره کیهان‌شناسی، نجوم و فیزیک است
درباره نویسنده
ارسطو یا ارسطاطالیس (۳۸۴-۳۲۲ قبل از میلاد) از فیلسوفان برجسته یونان باستان و از شاگردان افلاطون بود. او به مدت بیست سال در آکادمی افلاطون به تحصیل پرداخت و در آنجا به دلیل پیشرفت چشمگیر در علوم نظری، لقب «علم» را از افلاطون دریافت کرد. ارسطو پس از مرگ افلاطون، به اسوس رفت و با خواهرزاده فرمانروا ازدواج کرد. او سپس به عنوان معلم اسکندر مقدونی به خدمت گرفته شد و پس از بازگشت به آتن، آموزشگاه خود را با نام لایسیوم تأسیس کرد. ارسطو یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین فیلسوفان تاریخ غرب به شمار می‌رود.
ویژگی‌های کتاب
برخی از ویژگی‌های برجسته کتاب «در آسمان» اثر ارسطو به شرح زیر است:
- بیان نظریه جهان متحدالمرکز: ارسطو در این کتاب نظریه جهان متحدالمرکز خود را مطرح می‌کند که براساس آن زمین در مرکز جهان قرار دارد و خورشید، ماه، ستارگان و سیارات دیگر به دور آن می‌چرخند. این نظریه تا قرن‌ها مورد قبول بسیاری از دانشمندان و فلاسفه بود.
- ماده پنجم (اتر): ارسطو برای توضیح حرکت اجرام آسمانی، مفهوم ماده‌ای پنجم به نام «اتر» را مطرح می‌کند که به گفته او، این ماده خاصیت سبکی و حرکت دایره‌ای دارد و اجرام آسمانی از آن ساخته شده‌اند.
- حرکت دایره‌ای: ارسطو معتقد بود که حرکت طبیعی اجرام آسمانی، حرکت دایره‌ای است، زیرا این نوع حرکت، کامل‌ترین و پایدارترین نوع حرکت است.
- تمایز بین جهان زیر قمری و فوق قمری: ارسطو جهان را به دو بخش تقسیم می‌کند: جهان زیر قمری که شامل زمین و محیط اطراف آن است و جهان فوق قمری که شامل آسمان و اجرام آسمانی است. به گفته او، قوانین فیزیکی که بر این دو بخش حاکم هستند، متفاوتند.
- تأثیرگذاری: کتاب «در آسمان» برای قرون متمادی یکی از منابع اصلی دانش کیهان‌شناسی و نجوم در جهان غرب بود و تأثیر عمیقی بر اندیشه‌های دانشمندان و فلاسفه پس از خود گذاشت.
محتوای کتاب
اثر ارسطو، «در آسمان»، از ارکان جهان‌بینی او بود که حدود دو هزار سال بر تفکر روشنفکری مسلط بود. در این اثر، ارسطو به بررسی اجرام آسمانی و ویژگی‌های آنها می‌پردازد. به گفته ارسطو، اجرام آسمانی از ماده‌ای به نام «اثیر» ساخته شده‌اند که فناپذیر نیست و حرکات آنها ابدی و کامل است. حرکت کامل، حرکت دایره‌ای است که می‌تواند تا ابد ادامه یابد. ارسطو همچنین معتقد بود که اتر در زمین وجود ندارد و عنصری منحصربه‌فرد در آسمان است. اجرام آسمانی از نظر ارسطو موادی هستند که دارای ماده (اثیر) و شکل (دوره معینی از چرخش یکنواخت) هستند و گاهی اوقات به نظر می‌رسد که آنها را موجودات زنده‌ای می‌دانست که شکل آنها روح عقلانی است.
در این کتاب، ارسطو به نکات کلیدی زیر اشاره می‌کند:
- ساختار جهان: جهان از دو بخش تشکیل شده: بخش زیرین (شامل زمین و عناصر چهارگانه) و بخش بالایی (شامل آسمان‌ها و اجسام آسمانی).
- حرکت اجسام آسمانی: اجسام آسمانی به دلیل طبیعت خاص خود، حرکتی دائمی و دایره‌ای دارند.
- عناصر تشکیل‌دهنده آسمان‌ها: عنصر پنجمی به نام «اثیر» آسمان‌ها را تشکیل می‌دهد.
- علل حرکت: عشق و اراده الهی از علل حرکت اجسام آسمانی هستند.
مخاطبان
- دانشجویان و پژوهشگران فلسفه
- دانشجویان و پژوهشگران سایر رشته‌ها:
- علاقه‌مندان به فلسفه و تاریخ
- عموم مردم
درمجموع، کتاب «در آسمان» به بررسی و نقد دیدگاه‌های مختلف در مورد آسمان، فضا و کیهان و نیز کتاب به مباحثی مانند تاریخچه اکتشافات فضایی، سیارات، ستارگان، کهکشان‌ها و نظریه‌های مربوط به پیدایش و تکامل جهان می‌پردازد. همچنین این کتاب تأثیر زیادی بر تفکرات دانشمندان تا قرون وسطی داشته است و امروزه نیز به عنوان یکی از منابع مهم در تاریخ علم شناخته می‌شود.