تاریخ هجده ساله آذربایجان
احمد کسروی
کتاب «تاریخ هجده ساله آذربایجان» اثر احمد کسروی، یکی از مهم‌ترین منابع تاریخی درباره وقایع آذربایجان در دوره مشروطه است. این کتاب به بررسی تحولات سیاسی و اجتماعی آذربایجان در فاصله سال‌های مشروطه تا کودتای ۱۲۹۹ می‌پردازد.
درباره نویسنده:
سید احمد حکم‌آبادی، متولد ۱۲۶۹ و درگذشته ۱۳۲۴، که بعدها نام خانوادگی کسروی را برای خود برگزید، مورخ، زبان‌شناس، پژوهشگر، حقوق‌دان و اندیشمند ایرانی بود. او استاد ملی‌گرای حقوق در دانشگاه تهران و وکیل دعاوی در تهران بود. از مهم ترین آثار او می توان دو کتاب تاریخ مشروطهٔ ایران و تاریخ هجده سالهٔ آذربایجان را نام برد.
ویژگی‌های کتاب:
- روایت مستند و دقیق: کسروی با تکیه بر اسناد و مدارک معتبر، روایتی دقیق و مستند از وقایع ارائه می‌دهد.
- تحلیل‌های روشنگرانه: نویسنده با تحلیل‌های روشنگرانه، به بررسی علل و عوامل وقوع رویدادها می‌پردازد.
- نگارش صریح و بی‌پرده: کسروی با نگارشی صریح و بی‌پرده، به نقد و بررسی عملکرد افراد و گروه‌های مختلف می‌پردازد.
- اهمیت تاریخی: این کتاب به عنوان یک منبع دست اول، از اهمیت تاریخی بالایی برخوردار است.
محتوای کتاب:
کسروی مطالب مربوط به تاریخ انقلاب مشروطه ایران و تاریخ هجده ساله را به صورت مقالات دوره‌ای در مجله پیمان منتشر می‌کرد و در سال ۱۳۱۹ آن‌ها را به شکل کتاب عرضه نمود. او در کتاب «تاریخ هجده ساله آذربایجان» وقایع این منطقه را مورد توجه قرار داده و سیر تاریخی 1۱۸ ساله مشروطه را دنبال کرده و با همان روش نگارش تاریخ انقلاب مشروطه ایران، به روایت مستند تاریخی پس از فتح تهران پرداخته است.
کتاب به بررسی وقایع مهمی مانند جنبش مشروطه، استبداد صغیر، اشغال تبریز توسط روس‌ها، فعالیت‌های شیخ محمد خیابانی و کودتای ۱۲۹۹ می‌پردازد. کسروی با پرداختن به جزئیات وقایع، تصویری روشن از شرایط سیاسی و اجتماعی آذربایجان در آن دوره ارائه می‌دهد.
بخشی از متن کتاب:
«در طول نزدیک به سه هزار سال تاریخ بیش و کم مستند ایران، کمتر دوره‌ای می‌توان یافت که درباره حوادث و مسائل تاریخی آن به اندازه دوره صد و پنجاه سال گذشته سند و مدرک و نوشته به جای مانده باشد. دلیل این وضع متفاوت تنها نزدیکی آن به زمان ما نیست، بلکه حضور نوعی تلقی «مدرن» از تاریخ و وجود گونه‌ای خودآگاهی تاریخی در جامعه نیز به ثبت و ضبط گزارش جزئیات رویدادها و شخصیت‌ها اهمیتی ویژه بخشیده و تاریخ را به گفته فرناند برودل، از حوزه فرمانروایان و نخبگان به حوزه مسائل و امور سرنوشت‌ساز اجتماعی – انسانی مردم عادی و نقش آنان در تحولات تاریخی کشانده است. شمار سفرنامه‌ها، خاطرات، یادداشت‌های روزانه، نامه‌ها، خود زندگی نامه‌ها، تک‌نگاری‌ها و کتاب‌های مستقل تاریخی از این دوره به اندازه‌ای است می‌توان کتابخانه قابل ملاحظه‌ای از آن‌ها ساخت.»
در مجموع، «تاریخ هجده ساله آذربایجان» کتابی ارزشمند است که به شناخت بهتر تاریخ معاصر ایران و به ویژه تاریخ آذربایجان کمک می‌کند. این کتاب با ارائه روایتی مستند و تحلیلی، به خواننده امکان می‌دهد تا درک عمیق‌تری از وقایع آن دوره پیدا کند.