مُصحَف صنعاء ۱ و مسئلهٔ خاستگاه قرآن
بهنام صادقی و محسن گودرزی
کتاب «مُصحَف صنعاء ۱ و مسئلهٔ خاستگاه قرآن» اثری پژوهشی از بهنام صادقی و محسن گودرزی است که با ترجمه و مقدمهٔ مرتضی کریمی‌نیا توسط انتشارات هرمس در سال ۱۴۰۰ منتشر شده است. این کتاب ترجمهٔ مقاله‌ای علمی است که در سال ۲۰۱۲ در مجلهٔ Der Islam منتشر شد و به بررسی یکی از کهن‌ترین نسخه‌های خطی قرآن، معروف به «مصحف صنعاء ۱»، می‌پردازد.
دربارهٔ نویسندگان:
- بهنام صادقی: متولد ۱۹۶۹، پژوهشگر تاریخ و اسلام‌شناس است. او دکترای خود را از دانشگاه پرینستون دریافت کرده و از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۶ استاد رشتهٔ مطالعات دینی در دانشگاه استنفورد بوده است. تخصص او در زمینهٔ فقه و تاریخ اسلامی است و مقالات متعددی در مورد تاریخ قرآن و حدیث نوشته است.
- محسن گودرزی: استاد و پژوهشگر تاریخ اسلام است که در دانشگاه‌های هاروارد و استنفورد تحصیل کرده است. گودرزی در حال حاضر استاد مطالعات اسلامی دانشگاه هاروارد است و تمرکزش بر دوران ابتدایی اسلام و قرآن است. او در تحقیقاتش غالباً به موضوعات فقه، کلام و تفسیر می‌پردازد.
ویژگی‌های کتاب:
- تحقیقی مبتنی بر نسخه‌شناسی علمی
- رویکرد بین‌رشته‌ای: بهره‌گیری از دانش تاریخ‌نگاری، فقه، زبان‌شناسی و فناوری برای تحلیل ساختار و محتوای مصحف، که روشی نوآورانه در مطالعات اسلامی معاصر است.
- پاسخ به نظریه‌های تجدیدنظرطلب
- مستند و مرجع‌محور
محتوای کتاب:
این کتاب به بررسی نسخه‌ای از قرآن معروف به «مصحف صنعاء ۱» می‌پردازد که در دارالمخطوطات یمن نگهداری می‌شود. این نسخه دارای دو لایهٔ نوشتاری است: لایهٔ زیرین که متن قدیمی‌تری است و لایهٔ رویی که بعداً بر روی آن نوشته شده است. پژوهشگران با استفاده از فناوری‌های نوین، لایهٔ زیرین را بررسی کرده‌اند و به نتایجی دربارهٔ تاریخ تکوین متن قرآنی دست یافته‌اند.
مطالعهٔ این نسخه نشان می‌دهد که تفاوت‌های موجود بین متن این مصحف و قرآن امروزی، عمدتاً در رسم‌الخط و ترتیب سوره‌هاست و نه در محتوا. این یافته‌ها به رد نظریاتی کمک می‌کند که مدعی تأخر نگارش قرآن یا وجود تفاوت‌های اساسی در نسخه‌های اولیهٔ آن هستند.
مخاطبان کتاب:
این کتاب برای پژوهشگران و دانشجویان حوزه‌های مطالعات قرآنی، تاریخ اسلام، نسخه‌شناسی و علاقه‌مندان به مطالعات تطبیقی متون مقدس مناسب است. همچنین، برای کسانی که به مباحث مربوط به تاریخ تدوین قرآن و نقدهای غربی در این زمینه علاقه‌مندند، منبعی ارزشمند محسوب می‌شود.
«مصحف صنعاء ۱ و مسئلهٔ خاستگاه قرآن» اثری است که با تکیه بر شواهد نسخه‌شناسی و تحلیل‌های دقیق، به بررسی یکی از کهن‌ترین نسخه‌های قرآن می‌پردازد. این کتاب با رد برخی نظریات تجدیدنظرطلبانه دربارهٔ تاریخ نگارش قرآن، به تقویت دیدگاه سنتی مسلمانان در این زمینه کمک می‌کند و منبعی مهم برای مطالعات قرآنی به‌شمار می‌آید.