شمس و طغرا
محمدباقر میرزا خسروی
کتاب «شمس و طغرا» اثر محمدباقر میرزا خسروی، یکی از نخستین رمان‌های تاریخی فارسی است که در اواخر قرن سیزدهم هجری قمری نگاشته شده است. این رمان در سه جلد با عناوین «شمس و طغرا»، «ماری ونیسی» و «طغرل و هما» تدوین شده و توسط انتشارات هرمس در یک مجلد منتشر شده است. داستان در دوره‌ی پرآشوب قرن هفتم هجری، هم‌زمان با سلطنت آبش‌خاتون، آخرین اتابک سلغری فارس، جریان دارد و با روایت عاشقانه‌ی شمس‌الدین، شاهزاده‌ی اتابکان فارس، و طغرا، دختر امیر مغول، آغاز می‌شود.
درباره نویسنده:
محمدباقر میرزا خسروی، متخلص به «خسروی»، در سال ۱۲۲۸ خورشیدی در کرمانشاه به دنیا آمد و در سال ۱۲۹۸ در تهران درگذشت. او از نوادگان فتحعلی‌شاه قاجار بود و به‌عنوان یکی از پیشگامان نثر نوین فارسی شناخته می‌شود. خسروی با تألیف «شمس و طغرا» و آثار دیگر، نقش مهمی در تحول ادبیات داستانی ایران ایفا کرد.
ویژگی‌های کتاب:
- نثر نوین و ترکیبی: خسروی در این اثر، نثر سنتی فارسی را با عناصر داستان‌نویسی مدرن ترکیب کرده است.
- تلفیق تاریخ و داستان: رمان با بهره‌گیری از وقایع تاریخی، داستانی عاشقانه و پرماجرا را روایت می‌کند.
- شخصیت‌پردازی قوی: شخصیت‌های داستان، به‌ویژه شمس‌الدین و طغرا، با عمق و پیچیدگی خاصی ترسیم شده‌اند.
- بهره‌گیری از منابع تاریخی: نویسنده برای نگارش این رمان، از منابع تاریخی مختلفی استفاده کرده و حتی در متن به آن‌ها اشاره کرده است.
محتوای کتاب:
داستان «شمس و طغرا» در بستر تاریخی قرن هفتم هجری و دوران سلطنت آبش‌خاتون روایت می‌شود. شمس‌الدین، شاهزاده‌ی اتابکان فارس، در جریان آتش‌سوزی خانه‌ی امیر مغول، دختر او، طغرا، را نجات می‌دهد و این حادثه آغازگر عشقی پرماجرا بین آن‌ها می‌شود. در ادامه، شمس با چالش‌های متعددی مواجه می‌شود، از جمله مخالفت با سلطه‌ی مغولان بر ایران و عشق‌های دیگرش، مانند ماری، کنیز اهدایی ملکه مصر، و آبش‌خاتون. این رمان با ترکیب عناصر تاریخی، عاشقانه و اجتماعی، تصویری از جامعه‌ی ایران در آن دوران ارائه می‌دهد.
«شمس و طغرا» نه‌تنها به‌عنوان نخستین رمان تاریخی فارسی شناخته می‌شود، بلکه نمونه‌ای از تلاش‌های اولیه برای ترکیب نثر سنتی با عناصر داستان‌نویسی مدرن است. این اثر با روایت داستانی عاشقانه در بستر تاریخی، توانسته است جایگاهی ویژه در ادبیات فارسی پیدا کند و همچنان مورد توجه علاقه‌مندان به ادبیات و تاریخ باشد.