شاخه مرجان: رمزپردازی حیوانات در مثنوی معنوی
معصومه شعبانی
کتاب "شاخه مرجان: رمزپردازی حیوانات در مثنوی معنوی" اثر دکتر معصومه شعبانی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه، به بررسی و تحلیل رمزپردازی حیوانات در مثنوی معنوی مولانا جلال‌الدین رومی می‌پردازد.
این کتاب در شش فصل سازمان یافته است:
فصل اول: کلیات
فصل دوم: حیوانات در مثنوی و سیر تحول کاربرد آنها در ادب فارسی
فصل سوم: دسته‌بندی حیوانات در مثنوی
فصل چهارم: کارکردهای حیوانات در مثنوی
فصل پنجم: بررسی نمونه‌هایی از حیوانات در مثنوی
فصل ششم: نتیجه‌گیری
بخشی از مقدمه کتاب:
مولانا در مثنوی از حدود ۸۱ حیوان نام می‌برد که خر، شیر و شتر بیشترین تکرار را در داستان‌ها و واژگان دارند.
بررسی کلی مثنوی نشان می‌دهد که پستانداران (۳۴ مورد) و پرندگان (۲۵ مورد) بیشترین فراوانی را در بین حیوانات دارند.مولانا در این مثنوی، طیف وسیعی از پرندگان با خلق و خو و رفتارهای متفاوت را به تصویر می‌کشد.
برخی حیوانات در مثنوی مولانا، نماد والاترین شخصیت‌ها (مانند خداوند) هستند و در مقابل، برخی دیگر نماد پست‌ترین شخصیت‌ها (مانند شیطان) به شمار می‌روند.مولانا در مثنوی، از برخی حیوانات که در فرهنگ عرفانی او منفور تلقی می‌شوند، تنها در نقش‌های منفی استفاده می‌کند (مانند بوزینه، نسناس، زاغ، غراب و...).
در مقابل، برخی دیگر از حیوانات در مثنوی، فقط در نقش‌های مثبت ظاهر می‌شوند (مانند هما، سیمرغ، فاخته).
گروهی از حیوانات نیز در مثنوی، گاه در نقش‌های مثبت و گاه در نقش‌های منفی به کار گرفته می‌شوند (مانند آهو، باز، شتر).
مولانا در مثنوی، از حیوانات و حکایات مربوط به آنها، نه تنها برای بیان و تعلیم آموزه‌های اخلاقی، فلسفی و عرفانی خود بهره می‌برد، بلکه با هنرمندی تمام، از دل شعر، حکایت، تمثیل و رمز، تصاویری زیبا و دل‌انگیز خلق می‌کند.کاربردهای ادبی این تصاویر شامل تشبیه‌ها و توصیف‌های بدیع و خلق ترکیبات زیبا، به تصویر کشیدن روحیات و احوال مردم زمان مولانا و طرح مسائل روان‌شناختی است.کتاب حاضر به رمزپردازی حیوانات در مثنوی با ذکر نمونه‌هایی از این رمزپردازی‌ها، شرح حکایات، برداشت کلی از حکایات و نمودهای عرفانی آنها اختصاص یافته است.
در مجموع، کتاب "شاخه مرجان" اثری ارزشمند و قابل تأمل در زمینه رمزپردازی در مثنوی معنوی است. این کتاب می‌تواند برای دانشجویان و پژوهشگران ادبیات فارسی و عرفان اسلامی مفید باشد.
