هفت کشور
محمد فخری هروی
محمد فخری هروی، شاعر و مترجم نامدار ایرانی در سده دهم هجری بود. او با تخلص فخری شناخته می‌شود. آثار فخری هروی از منابع ارزشمند برای شناخت تاریخ و فرهنگ دوره تیموری به شمار می‌آیند.از آثار او می‌توان تذکره روضة السلاطین، جواهر العجایب، صنایع الحسن را نام ربرد
هفت کشور، اثر فخری هروی، نویسنده و شاعر شیعه‌مذهب قرن دهم، یک سفرنامه تمثیلی و داستانی اخلاقی-سیاسی است.
این کتاب که به نثری ساده و روان و آراسته به اشعار فخری، شكل گرفته، داستان سفر دو همراه به نام‌های ابن تراب و عقیل‌الدین را در هفت کشور تمثیلی روایت می‌کند.هفت کشور علاوه بر ارزش ادبی، دارای اهمیت تاریخی و اجتماعی نیز می‌باشد. فخری هروی در این اثر به بیان مسائل اخلاقی، سیاسی و اجتماعی دوران خود می‌پردازد و دیدگاه‌های خود را در قالب داستان و حکایت بیان می‌کند.
قالب و شیوه بیان فخری در کتاب هفت کشور به صورت سفرنامه‌ای است که در آن دو شخصیت، یکی جوانی به نام ابن‌تراب و دیگری مردی خردمند به نام عقیل‌الدین، به هفت کشور سفر می‌کنند. این سفر شامل شش "مسافت" یا "منزل" است، به این معنی که بین هر دو کشور یک فضای خالی مانند بیابان وجود دارد که هر کدام به عنوان یک "مسافت" در نظر گرفته می‌شود. در هر یک از این "مسافت‌ها" بین دو همراه گفتگوهایی رد و بدل می‌شود. حاکم کل سرزمین‌ها، سلطان عادل‌شاه است که در هر کشور، پادشاهی را به عنوان حاکم منصوب کرده است. نام پادشاهان هفت کشور به ترتیب زیر است: کیوان‌بخت، برجیس، بهرام، بیضا، زهره، سهم‌خوی، قمرالدین
یکی از امیران مورد اعتماد سلطان عادل‌شاه، خواجه رغام نام دارد. او با زلال، دختر ملک دریابار، ازدواج می‌کند و صاحب فرزندی به نام ابن‌تراب می‌شود. زمانی که ابن‌تراب به سن جوانی می‌رسد، علاقه‌مند به سفر به هفت کشور می‌شود. خواجه رغام با این سفر مخالفت می‌کند و بخش قابل توجهی از داستان به مجادله و بحث بین ابن‌تراب و پدرش اختصاص دارد. سرانجام، خواجه رغام به سفر فرزندش رضایت می‌دهد و سلطان عادل‌شاه، حاکم کل هفت کشور، مقدمات سفر ابن‌تراب را فراهم می‌کند و خواجه عقیل‌الدین، یکی از دانشمندان زمان خود، را همراه او می‌کند.
شخصیت محوری داستان، ابن‌تراب است. او در هر سرزمینی که قدم می‌گذارد، با پادشاه آن دیار همنشین شده و به گفتگو می‌پردازد. ابن‌تراب در این مباحثات، با افراد گوناگونی که نام‌های عجیب و غریبی دارند، به بحث و گفتگو می‌پردازد و در خلال این گفتگوها، حکایت‌ها و داستان‌های مختلفی را نیز نقل می‌کند. مضامین مطرح شده در این داستان‌ها، جنبه‌های اخلاقی و کاربردی دارند، به خصوص در زمینه اصول و مبانی حکومت‌داری. داستان هفت کشور مانند بسیاری از داستان‌های پندآموز ادبیات فارسی، به صورت "حکایت در حکایت" روایت می‌شود. در واقع، "کشورها، منزل‌ها و مسافت‌ها" در این کتاب به جای عناوینی مانند "بخش، فصل" و ... به کار رفته‌اند.
اهمیت این کتاب در آن است که شامل تعداد زیادی داستان تاریخی، واقعی، ایرانی، مذهبی و اخلاقی است. فخری در نگارش این اثر، با توجه به جغرافیا و شرح سفر انسان در هفت کشور کره زمین، تا حدی در داستان‌پردازی زبان فارسی نوآوری کرده است. او با نثر ادبی اما ساده خود، می‌خواهد خواننده را با داستان‌ها و روایت‌هایی با مضامین اساطیری و تاریخی، و همچنین مباحثات و مناظراتی که محصول ذهن و قلم او هستند، آشنا کند و او را با مفاهیم اساسی اخلاق، سیاست و گاه عرفان آشنا سازد.
هفت کشور از جمله آثار برجسته ادبیات فارسی است که به دلیل ارزش ادبی، تاریخی و اجتماعی آن، همواره مورد توجه پژوهشگران و خوانندگان بوده است.
