فرّه ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان
ابوالعلا سودآور
سوآور در کتاب خود با رویکردی تخصصی جامع و مبتنی بر شواهد تاریخی، هنری و ادبی به بررسی مفهوم فرّه ایزدی در بافتار سیاسی و دینی ایران پیش از اسلام می‌پردازد. همچنین با بهره‌گیری از مطالعات نمادشناسی، تحول معنایی مفهوم فرّه را بررسی و ارتباط آن را با دوگانه‌نگری مزدیسنی نیز تحلیل می‌کند. این اثر که نخستین بار به زبان انگلیسی در ایالات متحده منتشر شده است، منبعی ارزشمند برای پژوهشگران حوزه تاریخ ادیان و فرهنگ ایران باستان محسوب می‌شود.
درباره نویسنده:
ابوالعلا سودآور، مورخ هنر ایرانی و کارآفرین، در سال ۱۹۴۵ متولد شد. او پس از تجربه مدیریت گروه صنعتی خاور، از بزرگ‌ترین شرکت‌های وارداتی ایران و نماینده رسمی مرسدس بنز، از سال ۱۳۵۸ به آمریکا مهاجرت کرد و فعالیت خود را در حوزه تاریخ هنر ایران متمرکز نمود. آثار سودآور به دلیل رویکرد بین‌رشته‌ای و استفاده از منابع متنوع از اهمیت بالایی برخوردارند. «فره ایزدی»، «هنر درباری ایران»، «دربار ایلخانان»، «بازشناسی استادان هنر در قرن نهم هجری» از مهم‌ترین آثار مهم ابوالعلا سودآورند.
محتوای کتاب:
فرّه ایزدی مفهومی بنیادین در آیین پادشاهی ایران باستان و به معنای شکوه الهی، برکت و قدرت پادشاهی است. این مفهوم، مشروعیت‌بخش به حکومت شاهان ایران باستان بوده و نشان از ارتباط مستقیم آن‌ها با نیروهای آسمانی داشته است.
نویسنده با اتکا بر شواهدی چون کتیبه‌ها، سکه‌ها، حجاری‌ها، نقاشی‌ها و متون ادبی، به شناسایی و تحلیل نمادهای متنوع فر پرداخته است. وی با بررسی تطبیقی این نمادها در دوره‌های مختلف تاریخی، تحولات مفهومی و تصویری فر را به تصویر می‌کشد. از جمله نمادهای شاخص فر که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است، می‌توان به دیهیم اشکانی، دستار ساسانی، تاج، شمسه و نیلوفر اشاره کرد. نویسنده بر این باور است که فر، به عنوان نمادی پویا و متغیر، تحت تأثیر شرایط سیاسی و اجتماعی جامعه بوده و به همین دلیل، نمادهای آن نیز دستخوش تغییر شده‌اند.
محتوای کتاب:
- تطور مفهوم فرّه: به عقیده سودآور مفهوم فرّه در طول تاریخ ایران باستان تغییر یافته و معانی و نمادهای مختلفی به خود گرفته است.
- نمادهای فرّه: نویسنده با بررسی نمادهای مختلفی همچون تاج، خورشید، آتش، نیلوفر و... به تشریح چگونگی تجلی فرّه در هنر و معماری ایران باستان می‌پردازد.
- ارتباط فرّه با قدرت پادشاهی: فرّه ایزدی به‌عنوان منبع اصلی قدرت پادشاهان ایران باستان تلقی می‌شده و مشروعیت آن‌ها را تضمین می‌کرده است.
- فرّه و اخلاق پادشاهی: سودآور نشان می‌دهد که فرّه تنها به معنای قدرت نیست، بلکه با اخلاق و عدالت پادشاه نیز ارتباط مستقیم دارد.
- نابودی فرّه: نویسنده با بررسی دلایل نابودی فرّه در دوره‌های مختلف تاریخی نشان می‌دهد که چگونه انحراف از اصول اخلاقی و دینی به تضعیف و ازبین‌رفتن فرّه منجر می‌شده است.
درمجموع، کتاب «فرّه ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان» از منابع مهم برای مطالعه تاریخ ادیان و فرهنگ ایران باستان شمره می‌شود و به پژوهشگران و علاقه‌مندان این حوزه دیدگاه‌های ارزشمندی ارائه می‌دهد. همچنین، این کتاب برای درک بهتر مفاهیم سیاسی و دینی در ایران باستان بسیار مفید است.
