تاریخ تحلیلی داستان‌نویسی افغانستان
محمدحسین محمدی
محمدحسین محمدی نویسنده، منتقد ادبی، پژوهشگر و کارگردان تلویزیون اهل افغانستان است. او تا کنون آثار متعددی در زمینه‌های داستان کوتاه، رمان، مقاله و پژوهش ادبی منتشر کرده است.
کتاب "تاریخ تحلیلی داستان‌نویسی افغانستان" اثر محمدحسین محمدی، به بررسی و مطالعه سیر تحول داستان‌نویسی این کشور در خلال تحولات اجتماعی، سیاسی و علمی آن می‌پردازد و تاثیر این تحولات را بر ادبیات داستانی افغانستان نشان می‌دهد. نویسنده این تاریخ را به شش دوره مجزا تقسیم‌بندی کرده است:
دوره اول: آغازین جوشش‌ها (۱۲۹۸ تا ۱۳۰۸ خورشیدی)
این دوره شاهد نخستین جرقه‌های داستان‌نویسی در افغانستان است. در این دوره، بیشتر آثار نوشته شده ترجمه یا اقتباسی از داستان‌های خارجی بودند و نویسندگان بیشتر به دنبال تجربه ژانرها و سبک‌های مختلف بودند.
دوره دوم: سیاه‌مشق‌ها (۱۳۰۸ تا ۱۳۲۸)
در این دوره، نویسندگان افغان به تدریج به سمت خلق داستان‌های بومی با مضامین اجتماعی و سیاسی گرایش پیدا می‌کنند. با وجود تلاش‌های صورت گرفته، آثار این دوره هنوز از نظر فرم و محتوا پختگی لازم را نداشتند.
دوره سوم: جستجو و کاوش (۱۳۲۸ تا ۱۳۴۲)
این دوره با گرایش فزاینده نویسندگان به واقع‌گرایی و توجه به مسائل اجتماعی همراه بود. همچنین، در این دوره شاهد ظهور نسلی از نویسندگان نوگرا هستیم که به دنبال هویت‌بخشی به ادبیات داستانی افغانستان بودند.
دوره چهارم: رئالیسم یا رشد و شکوفایی (۱۳۴۲ تا ۱۳۵۷)
دوران طلایی داستان‌نویسی افغانستان در این دوره رقم خورد. نویسندگان این دوره با بهره‌گیری از تجربه دوره‌های گذشته و آشنایی با ادبیات مدرن جهان، به خلق آثاری ماندگار و ارزشمند پرداختند. تنوع موضوعی، پرداخت عمیق به شخصیت‌ها و استفاده از تکنیک‌های نوین روایی از جمله ویژگی‌های بارز آثار این دوره است.
دوره پنجم: داستان‌های سرخ یا رئالیسم سوسیالیستی (۱۳۵۷ تا ۱۳۷۱)
با وقوع انقلاب ثور و روی کار آمدن حکومت کمونیستی در افغانستان، ادبیات داستانی این کشور نیز تحت تأثیر قرار گرفت. در این دوره، شاهد رونق داستان‌هایی با مضامین انقلابی و سوسیالیستی بودیم.
دوره ششم: داستان‌نویسی در مهاجرت (۱۳۷۱ تا ۱۳۸۴)
با وقوع جنگ‌های داخلی و مهاجرت گسترده مردم افغانستان، داستان‌نویسی این کشور نیز وارد فاز جدیدی شد. نویسندگان افغان در تبعید، به خلق آثاری با مضامین جنگ، آوارگی و هویت پرداختند.
کتاب "تاریخ تحلیلی داستان‌نویسی افغانستان" به عنوان منبعی ارزشمند، به بررسی و تحلیل تحولات داستان‌نویسی این کشور در طول دوره‌های مختلف می‌پردازد و نقش آن را در انعکاس مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی افغانستان نشان می‌دهد. این کتاب برای پژوهشگران، نویسندگان و علاقه‌مندان به ادبیات افغانستان اثری خواندنی و مفید خواهد بود.
بخش پایانی کتاب "تاریخ تحلیلی داستان‌نویسی افغانستان" به بررسی دو موضوع می‌پردازد: داستان‌نویسی مهاجران در پاکستان و دیگر کشورها و داستان‌نویسی مهاجران در ایران. این دو موضوع، بخش مهمی از ادبیات داستانی معاصر افغانستان را تشکیل می‌دهند و بازتابی از تجربیات تلخ و شیرین مهاجران افغان در تبعید هستند. علاوه بر بررسی تحولات داستان‌نویسی، کتاب حاضر اطلاعات ارزشمندی درباره پیش‌زمینه‌های ادبیات داستانی معاصر افغانستان ارائه می‌دهد. نویسنده به بررسی عواملی مانند صنعت چاپ و نشر، مطبوعات، ترجمه، جنبش مشروطیت و روشنفکری می‌پردازد که هر یک نقشی اساسی در شکل‌گیری و رونق داستان‌نویسی در این کشور ایفا کرده‌اند.