فانوس جادویی زمان

به نام او

در بین تمام کتابهایی که در مورد پروست خواندم (که اکثر قریب به اتفاقشان از زبان دیگری ترجمه شده بودند) فانوس جادویی زمان از همه بهتر بود
کتاب شامل سه بخش است: مقدمه (که از چند مقاله تشکیل میشود)- خلاصه کتاب (که به تفکیک مجلدها مشخص شده است)- و پایان بندی
من بعد از خواندن مجلد دوم در جستجوی زمان از دست رفته (در سایه دوشیزگان شکوفا) این کتاب را شروع کردم و پس از خواندن مقدمه که بسیار مفید بود و تا حدود بسیار زیادی مرا با دنیای پروست آشنا کرد. دوباره شروع به خواندن رمان کردم و پس از خواندن هر کتاب خلاصه آن را از فانوس جادویی زمان خواندم که با توجه به پیچیده بودن داستان و تعدد شخصیتها بسیار مفید بود. و اما موخره کتاب هم عالی بود

این بود روش پیشنهادی من برای خواندن در جستجوی زمان از دست رفته و فانوس جادویی زمان :)

به نظرم در حین خواندن مجموعه‌ی در جستجوی زمان از دست رفته، این کتاب رو هم بخونید. به صورت جداگانه و قبل از مجموعه توصیه نمی‌کنم چون اسپویل داره ولی همراه با مجموعه خوانده بشه خیلی لذت بخشه. کتاب دارای توضیحات تکمیلی و روشن کننده برخی ابهامات و دید شخصی خود نویسنده نسبت به کتاب در جستجوی زمان از دست رفته بود، که من خیلی دوست داشتم. 👌🏻

شاهکار است. دکتر شایگان مرحوم، چیزهای بسیاری با این کتاب به نقد ادبی افزوده است. انقدر عالمانه و متواضعانه و دقیق است که آدم حیرت می‌کند.
برای منی که “جستجو” را با تمام وجودم خوانده بودم، این کتاب تجربه شگفت دیگری بود.

1/

علاقۀ من به پروست به دوران تحصیلم در ژنو بازمی‌گردد.» این پیشینه در نگاه اول حسن مؤلف را می‌نماید اما بعد می‌توان پرسید: کتاب شما چه چیزی اضافه کرد؟ تقریباً هیچ. شایگان از این پیشینۀ تاریخی و کلاس‌های روسه برای تألیف یک اثر خواندنی و عمیق بهره‌ نمی‌گیرد -کتاب حاضر اثبات این مدعی است. حال آنکه می‌توانست نه فقط متمرکز بر یک موضوع، و عمیق، که متفاوت هم باشد. اما «فانوس جادویی زمان» عقیم است؛ یک تحقیق سطحی که پیرامون کلید واژگان مشخصی همچون نوشته‌شده‌های پیشین: "زمان"؛ "خاطره ارادی و غیرارادی"؛ "برگسون"؛ "کیک مادلن"؛ "روانشناسی در فضا"؛ "مسطح" و.. در گردش است. تک‌تک این واژگان فرآیند تحلیل را گسترده و کم عمق کرده است چون با طیف وسیعی طرفیم که به هر کدام بنا به ضرورت ناخنکی می‌زنیم بی‌آنکه در آن غوطه‌ور شویم. مثال نقض، توجه به کتاب‌های مارسل پروست و نشانه‌ها – که فصل پنجم از همین کتاب گرفته شده - ، و فضای پروستی، موضوع را مشخص‌تر می‌کند. ما در این دو کتاب فارغ از بازخوانی سطحیِ در جستجو، و توضیحات اضافه درباره جزئیات و شرح بی‌فایده‌ی رویدادهای آن، به یک ویژگی مشخص شده – در اولی نشانه‌ها، دومی زمان فضا مکان – برمی‌خوریم که مؤلف اثر خود را روی آن بنا کرده. اما «فانوس جادویی زمان»، و در سایۀ مارسل پروست - که به مراتب کتاب بهتریست-، هردو به یک اندازه کلی‌نگرند که سعی در تحت سیطره قرار دادن تمام پروست کرده‌اند. فارغ از ارزش‌گذاری، کتاب دوم بهتر است چون توضیح اضافه نمی‌دهد، مؤلف برداشت خود را از اثر نمی‌نویسد و ما را محدود به آن نمی‌کند، تکلیف خواننده با کتاب روشن است، یک گردآوری بیش و کم جامع از منابع مختلف -که تقریباً منابع این دوکتاب هم یکی‌ست-، و حاوی مطالب مفیدتر و خواندنی‌تر که تازه فهم بیشتری از جنبه‌های مختلف کار پروست فراهم می‌کند، اما کلی. از این رو همه‌جانبه نوشتن درباره پروست و در جستجو، تا ابد هم هیچ‌ فهم تازه‌ای به خوانندۀ پروست نمی‌دهد، و مارا همواره در یک دور باطل میان همان کلید واژگانْ می‌گرداند. فهم خواننده‌ی ایرانی و حتا فرانسوی از پروست، و در جستجو، با اغماض نه فراتر از این کتاب که همسطح با آن است. نه او را فراتر می‌برد، نه آشناتر می‌کند.


2/

فانوس جادویی زمان می‌توانست یک جستار متوسط باشد، تا یک کتاب ضعیف و تا حدی کسل کننده. نیمه اول کتاب تا پیش از حکایت یک سیر و سلوک، حاوی تحلیل‌ و مطالب تقریباً تکراریست، ولی همچنان جالب ��وجه، همراه با تزهای خودِ شایگان. فصل پنجم نیز گرفته از کتاب نشانه‌های ژیل دلوز و فصل ششم هم توضیح واضحات مجلد آخر. اما "حکایت یک سیر و سلوک" همان «قطب نما»ی شایگان است. مؤلف از تحلیل و تفسیری که در فصل‌های ابتدایی پیش گرفته، در اینجا به بازخوانی و مرور گذرا از چند و چونِ داستان به تفکیک بخش‌ها همراه با تحلیلکی فرود می‌آید. فصل نامناسب که بخش قابل توجهی از کتاب را هم دربرگرفته؛ نه برای خوانندۀ پروست مفید است، نه برای کسی او را نخوانده. این فصل نه تحلیل است، نه نقد است، نه تفسیر است؛ یک بررسی از جزئیاتِ درجستجوست. فصل‌های آخر هم چیزکی دارد اما در نهایت دچار همان توضیح واضحات می‌شود. مثلاً از این می‌گوید که در مجلد پایانی چه اتفاقی افتاده و زمان چه بلایی به سر شخصیت ها آورده.. تا حدی که سرنوشت شخصیت‌ها را هم روشن می‌کند! البته "لو دادن" حساب نمی‌شود چون فهمیدن سرنوشت شخصیت‌ها اثری بر لذتِ خواندن، یا نخواندن در جستجو نمی‌گذارد و نیز فرآیند خواندن را بی‌اثر نمی‌کند، چرا که از همان ابتدا با شخصیت‌ها به طور کلاسیک همذات‌پنداری نمی‌کنم بلکه شیوه کاملاً پروستی‌ست، گام به گام با راوی و ریزبینی‌اش، واگویه‌هاش و بازیابی خاطراتش. همچنین ساختار زمانیِ در جستجو نمی‌تواند اتفاقات را دراماتیزه کند، پس نه اتفاق دراماتیکی را می‌گذارنیم نه پایان شخصیت‌هارا. بنابراین آشنایی و درک شخصیت‌های پروست به مرور زمان از نگاه راوی رخ می‌دهد.


پروست و اثرش ، فلسفه و روانشناسی ویژه‌ای دارد که معجونی از صاحب نظرانی‌ست همچون برگسون؛ راسکین؛ امرسون، و نیز تمام شخصیت‌های ریز و درشت دنیای حقیقی‌اش. بنابراین در مواجه با پروست آنچه اهمیت دارد تحلیل افکارش است. بازخوانی و مرور جزئی داستان در یک اثر تحلیلی بیهوده است اگر نتیجه‌ منجر به این تحلیل نشود. و نه تنها این، بلکه تمام مولفه‌هایی که حول پروست درگردشند، نیز کسانی که با او همتایند یا ناهمتا، مثل فروید، یا آگوستین.

من این کتاب رو بلافاصله بعد از تموم شدن رمان در جستجو شروع کردم. احساس میکنم اگر این کتاب رو بعد از جستجو نمیخوندم، خیلی قسمت‌های داستان رو از دست میدادم. این کتاب راهنمای فوق‌العاده خوبی برای فهم بهتر رمان سترگ پروست است. پیشنهاد میکنم اگر قصد خواندن در جستجو رو دارید این کتاب رو همزمان یا بعد از اتمام رمان بخونید.

.
فانوس جادویی زمان
نوشته داریوش شایگان

.
.
.
خواندن رمان #در_جستجوی_زمان_از_دست_رفته کار ساده و راحتی نیست. برخی حوصله و یا حتی فرصت خواندنش را ندارند و برخی دیگر حتی با سبک و قلم این نویسنده ارتباط چندانی برقرار نمیکنند. گاهی دغدغه مقطعی زندگی برخی افراد به مسائل دیگری مرتبط است و ... دلایل زیاد است.
اما فانوس جادویی زمان کار را ساده تر کرده است.
.
داریوش شایگان،  فیلسوف، هندشناس، نویسنده و شاعر ایرانی بود که آثار او به دو زبان فارسی و فرانسوی موجود است. بیشتر نوشته‌های شایگان به زبان فرانسوی و در حوزهٔ فلسفۀ تطبیقی است. نوشته‌های فرانسوی وی در کتاب‌های درسی فرانسه نیز چاپ و تدریس میشوند. او در دوره حیات خود چندین کتاب به فارسی و فرانسه تالیف و ترجمه کرده است.
.
.
.
"زیرا غریزه میگوید که چه باید بکنی و هوش بهانه به دستت میدهد که نکنی. اما در هنر بهانه ای در کار نیست، نیت و اراده به حساب نمی آید و هنرمند باید در هر آن گوش به فرمان غریزه خود داشته باشد..."

.
رمان طولانی پروست، یا به قول شایگان و ژیل دلوز، این سیر و سلوک معنوی زندگی راوی در طی هفت جلد را، خود پروست راه رسیدن خود به نویسندگی و راه درست تلمذ برای نویسندگی میدانست. هرچند در کنار شناخت "جوهر" ها و نشانه ها و معناها، از محافل و عشق های مبتذل و سدومی ها و عموره ای ها و نیستی و مرگ و جنگ میگذرد، با این حال چنان به ژرفای احساس و عقل چنگ می اندازد که خواندنش حتی اگر شما را نویسنده و هنرشناس نکند، شناخت و روند شناختی اش در کلیسای کلمات او، شما را به وجد خواهد رساند. البته اگر علاقه مند به دنیای ادبیات باشید.
.
.
داریوش شایگان در کتاب فانوس جادویی زمان، در پی نقد ساده و صریحی از رمان در جستجو، طی شش فصل، به بررسی زندگی و احوال پروست، نقد مبحث خواب و خاطره غیر ارادی( ضمیر ناآگاه)، سبک شناسی پروستی، نقد نشانه ها و معنا ها و البته چکیده ای از هفت جلد رمان را به طبع رسانده است.

خواندن این کتاب را، برای علاقه مندانی که وقت و حوصله کافی برای خواندن چند هزار صفحه ندارند، پیشنهاد میکنم.

در پناه خرد، همراه با کمی چاشنی غریزه.

این کتاب رو تنها به کسانی پبشنهاد می‌کنم که مجموعه‌ی «در جستجوی زمان از دست ر��ته» رو به طور کامل خوانده باشند. شرح و تفسیر بی‌نظیری لز استاد «شایگان» که با نقل قول‌های به جا و به قاعده از پروست‌شناسان، به درک بیشتر مجوموعه‌ی «جستجو» کمکی شایان می‌کنه. از خواندن این کتاب بسیار لذت بردم.

"هنر راستین نه از دل شادکامی و تفرج و روشنایی، که از اعماق تاریکی و سکوت برمی آید. راوی به این نتیجه می رسد که اثرش را باید براساس زندگی گذشته اش بیافریند و بنابراین تمامی آن خان های مبتذلی که گذر از آنها را عبث یافته بود، اینک به مصالح ساخت اثرش تبدیل می شوند. تجاربی متشکل از ماده ای ناخالص تر، اما حاوی احساس هایی ارزشمند که جوهر مشترک حس های گذشته و حال را از ورای زمان به ارمغان می آورند. خوشی های مبتذل محفلی، کاهلی و سستی، مهربانی و رنج عشق، همگی همچون دانه هایی کوچک، نهال شکوفایی هنر راوی را در خود می پرورانده اند."

بیشترین حجم از محتوای کتاب، پاراگراف هایی از ۷ جلد [در جستجوی زمان از دست رفته] است. دکتر شایگان خلاصه ای از مهمترین درونمایه های داستان در اختیار ما گذارده و فکر می کنم خوانش کتاب به کسانی کمک خواهد کرد که شاید تصمیم ندارند تمام جلدهای کتاب را بخوانند. در بین پاراگراف های انتخاب شده تحلیل هایی از منتقدان و افرادی که درباره اثر پروست، مقاله یا نظری داشته اند، عنوان شده است.
برای رمزگشایی از بعضی از قسمت های این رمان سترگ، کتاب هایی با بررسی هایی موشکافانه تر از کتاب موجود، در اختیار علاقه مندانی است که تصمیم دارند حظ بیشتری از این رمان ببرند.

تحمل اکثر نظرات منتقدین، فیلسوفان، فیزیکدانا و روانشناسایی که توی این کتاب ازشون نقل قول شده برای من دشوار بود. هر کدوم ازین بزرگواران از دریچه تنگ جهان بینی و تخصص خودشون نگاهی به این اثر بزرگ انداختن و تلاش میکنن که چیزی پیدا کنن که تائید کننده نظراتشون باشه. یه حالای به آدم دست میده شبیه اینکه با ذره بین به جون آب اقیانوس افتادن.
فصل چهارم کتاب تشکیل شده از خلاصه ای از هر جلد جست¬و¬جو که به نظر من بهترین بخش کتابه چون بیشتر به فضای کتاب نزدیک و به نوعی تجدید خاطراته و همین طور چون جا به جا از تکه هایی از متن اصلی استفاده شده باعث میشه از شنیدن صدای آقای پروست کیف کنیم. در همین فصل و در حین لذت بردن از پروست تفاوت بین ایشون و سایر ابنا بشر من جمله مولف کتاب حاضر و سایر منتقدین و فیلسوفان شرق و غرب عالم هم عیان میشه، احساس خودم رو در برخورد با تفاوت این طوری توصیف میکنم که صدای پروست شبیه صدای بم و باشکوهیه که از دهانه غاری بزرگ و از اعماق اسرارآمیز و نامکشوف زمین بیرون میاد و در عین حال مثل آفتاب روشن و واضحه اما سایر صداها شبیه صدای پسری نوبالغ تودماغی، گاهی نازک گاهی کلفت و پر از تکلف ها و پیچدگی های احمانه اس.
در مجموع کتاب رو نه به عنوان نقدی بر جستجو که به عنوان خلاصه ای از اون کتاب دوست داشتم.
یه موردی هم که برام خیلی عجیب بود استفاده مکرر آقای شایگان از کلمه انحراف برای توصیف گرایش های متفاوت جنسیه!

برای من که هنوز برای مواجهه با پروست خام و شکننده بودم، این کتاب راهگشا بود. در حد یک معرفی‌نامه و بررسی‌ تم‌های اساسی این شاهکار، و نه در حد نقد یا خوانش‌ش. به نظرم این کتاب مستدلات خوبی رو به آدم می‌ده که چرا بهتره پروست بخونه و البته، چه نشانه‌ها و دریافت‌هایی رو می‌تونه توی جستجو، جست و جو کنه. شاید بشه به نوعی تشبیه ش کنم به نوعی لغت نامه‌ای که شایگان با محوریت پروست جمع کرده و توی هر بخش، یک مدخل رو در حد اطلاعات کلی بررسی می‌کنه.

درجستوجوی زمان از دست رفته مثل یک شهر بزرگ است پر از شخصیت و داستان و توصیفات فراوان در سن ۲۵ سالگی این کتاب ر�� خواندم و به خودم قول دادم ۳۵ سالگی دوباره به سراغش بروم چون قطعا الان درصدی کمی از مطالب درجه یک پروست را فهمیدم
اما شایگان تحلیل گر درجه یکی برای پروست بود
او جوری از پروست مینویسد که انگار همچون دوستش اورا میشناسد و چقدر خوب حرف هایش را میفهمد.
درجستوجو را با شایگان راحت تر بخوانید..

یک ساید بوک عالی برای مجموعه کتاب در جستجوی زمان از دست رفته بدون شک همین کتاب ارزشمند هست.
حتی به نظر من اگر کسی در خودش توان و یا زمان خواندن این مجموعه رو نمیبینه خودشو از خوندن این کتاب محروم نکنه!چون یک خلاصه از داستان و یک درک کلی از مجموعه و نکات مهمشو میتونه با کمک این کتاب به دست بیاره.
چون از قدیم گفتن:آب دریا گر نتوان کشید،هم به قدر تشنگی باید چشید!!!

وقتی قلم داریوش شایگان، پیکر یک شاهکار ادبی رو تراش میده تا شکل و شمایلی خاص و دلنشین تر پیدا کنه. درود بر ایشان.

داریوش عزیزم تو زمان از دست رفته را به تصویر کشیدی ...

بهترین تفسیر از رمان درجستجوی زمان از دست رفته